klp.plMimo głosów, iż przemiany mogły przebiegać szybciej i szybciej można było usunąć komunistycznych przedstawicieli z rządu, przecinając powiązania ludzi PZPR ze służbami specjalnymi i spółkami państwowymi, rząd oraz Sejm kontraktowy doprowadził do utworzenia fundamentów nowego państwa. 29 grudnia 1989 znowelizowano konstytucję, przywracając nazwę Rzeczpospolita Polska, usuwając ideologiczną preambułę, wykreślając zdanie o przewodniej roli PZPR i przyjaźni z ZSRR. Równouprawniono wszelkie formy własności, umożliwiono prowadzenie swobodnej działalności gospodarczej. W 1990 roku miejsce komunistycznych świąt (22 lipca, 7 listopada) wprowadzono święta: 3 maja, 15 sierpnia i 11 listopada. Masowo likwidowano komunistyczne pomniki, zmieniano nazwy ulic, placów, skwerów. 6 kwietnia 1990 roku zniesiono cenzurę i znowelizowano prawo prasowe, wprowadzono pakiet ustaw policyjnych (MO zastąpiła Policja, SB – Urząd Ochrony Państwa).
Rozpoczęła się weryfikacja dawnych funkcjonariuszy. Do połowy 1990 roku usunięto z rządu komunistycznych przedstawicieli. Mazowiecki „grubą kreską” odciął się od przeszłości na rzecz przyszłości. Nie rozliczył działaczy PZPR, nie dokonał lustracji i dekomunizacji ułatwiając dawnej władzy zachowanie wpływów i miejsce w polityce, co powoduje spory do dnia dzisiejszego. Najważniejsze były jednak głębokie reformy ekonomiczne przeprowadzone pod kierunkiem wicepremiera Leszka Balcerowicza. Zniesiono system nakazowo-rozdzielczy, wprowadzono zasady wolnorynkowe, rozpoczęto także prywatyzację państwowych zakładów.
W latach 1989-1991 następowała przyspieszona demokratyzacja ustroju, tworzono nowe partie polityczne. Obywatelski Klub Parlamentarny, który skupiał ludzi różnych środowisk i opcji, musiał się rozpaść. W grudniu 1990 roku założono liberalno-demokratyczną Unię Demokratyczną, na czele której staną Tadeusz Mazowiecki. W 1990 roku została rozwiązana Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, a w jej miejsce powołano Socjaldemokrację Rzeczypospolitej Polskiej (SdRP), która skupiała dawnych działaczy PZPR, której przewodniczącym został Aleksander Kwaśniewski, a głównym sekretarzem Leszek Miller. W lipcu 1990 roku środowiska lewicowe zawiązały koalicje pod nazwą Sojuszu Lewicy Demokratycznej.
27 maja 1990 roku odbyły się pierwsze w pełni demokratyczne wybory do samorządu terytorialnego, jednak frekwencja sugerowała, że społeczeństwo nie dojrzało jeszcze do samorządności. Zmiany ustrojowe zakończyły się wyborem w II turze Lecha Wałęsy (jego kontrkandydatem był pochodzący z Peru emigrant – Stanisław Tymiński) na prezydenta w wolnych i powszechnych wyborach w 1990 roku. W grudniu Mazowieckiego na fotelu premiera zamienił Jan Krzysztof Bielecki. 22 grudnia 1990 roku nowy prezydent Lech Wałęsa przyjął z rak ostatniego prezydenta RP na uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego insygnia polskiej władzy. Okres jego rządów nie należał do najbardziej udanych, ponieważ nowy prezydent dążył usilnie do budowania systemu prezydenckiego, popierając raz środowiska narodowe, a raz związane z postkomunistami.
Wprowadzona 10 maja 1990 roku ordynacja wyborcza przyjęła zasadę proporcjonalności, co skutkowało dużym rozproszeniem w przyszłym parlamencie (do marca 1992 roku zarejestrowano 273 partie polityczne). W październiku 1991 roku odbyły się pierwsze całkowicie wolne wybory do parlamentu. Najwięcej głosów zdobyła Unia Demokratyczna (12% głosów), Sojusz Lewicy Demokratycznej (postkomuniści), Polskie Stronnictwo Ludowe (ludowcy) i Wyborcza Akcja Katolicka (narodowi katolicy), następnie Kongres Liberalno-Demokratyczny (liberałowie), Porozumienie Centrum (chadecy i konserwatyści) oraz konfederacja Polski Niepodległej (antykomuniści). W sumie reprezentowanych było 28 ugrupowań, z których 5 utworzyło centroprawicowy rząd, na czele którego stanął Jan Olszewski (23 grudnia 1991 roku). Głównym zagadnieniem jakim zajął się nowy rząd była dekomunizacja oraz lustracja w celu oczyszczenia życia publicznego. Burzę wywołało ujawnienie przez ministra spraw wewnętrznych Antoniego Macierewicza listy 64 rzekomych współpracowników UB/SB, którzy sprawowali ważne funkcje państwowe (m.in. urzędujący prezydent, marszałek Sejmu). Na liście obok rzeczywistych współpracowników znalazły się osoby, których nie udało się zwerbować. Sprawa lustracji powróciła w 1997 roku, kiedy przyjęto ustawę lustracyjną obejmującą wszystkich kandydatów na posłów, senatorów, ministrów, adwokatów, szefów agenci administracyjnych (oświadczenie o współpracy bądź braku współpracy ze strukturami operacyjnymi lub organami śledczymi służb bezpieczeństwa, które weryfikował sąd lustracyjny. Na nowo spór o współpracę ze służbami rozgorzał w 2005 roku po opublikowaniu listy Wildsteina (katalog sygnatur teczek osobowych dostępnych w warszawskim oddziale Instytutu Pamięci Narodowej).
W czerwcu 1992 roku rząd Jana Olszewskiego utracił większość w Sejmie. Na miesiąc władzę objął Waldemar Pawlak. Nową Radę Ministrów utworzono 11 lipca, a na jej czele stanęła Hanna Suchocka z UD, która kontynuowała reformy Mazowieckiego i Bieleckiego do maja 1993 roku, kiedy prezydent ogłosił przedterminowe wybory do parlamentu. Spór w środowisku postsolidarnościowym pomiędzy liberałami (UD i KLD) a konserwatystami (PC) sprawił, że do władzy w wyniku wyborów z 19 września 1993 roku doszli postkomuniści (SLD otrzymała ponad 20% głosów) wraz z ludowcami (PSL). Zwycięstwo lewicy było także wynikiem obniżenia się stopy życiowej oraz wzrastającego bezrobocia. Przyczyniła się do tego także zmiana ordynacji wyborczej (28 maja 1993), która wprowadziła progi wyborcze - dla partii 5%, a dla koalicji 8%. Powrót lewicy do władzy potwierdziło także zwycięstwo Aleksandra Kwaśniewskiego nad Lechem Wałęsą w wyborach prezydenckich 5 i 19 listopada 1995 roku. Umiarkowany sposób prowadzenia rządów dał mu zwycięstwo w kolejnych wyborach w 2000 roku i to już w I turze (53,9% głosów).
Sukcesem nowej demokracji było uchwalenie 2 kwietnia 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe nowej konstytucji. Została ona przyjęta przez naród w referendum z 25 maja 1997 roku. Frekwencja w referendum wyniosła zaledwie 43%, a za wprowadzeniem nowej ustawy zasadniczej głosowało 53% obywateli. Konstytucja potwierdzała wprowadzony po 1989 roku trójpodział władzy na ustawodawczą (Sejm i Senat), wykonawczą (rząd i prezydent) oraz sądowniczą (niezależne sądy i trybunały). Prezydent według słów konstytucji był najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej; czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, a także miał prawo łaski oraz nadawał obywatelstwo polskie. Rząd był odpowiedzialny przed Sejmem, który mógł uchwalić wotum nieufności wobec poszczególnych ministrów. Konstytucja zawierała obszerny katalog praw oraz wolności człowieka i obywatela, na który składały się prawa i wolności osobiste (m.in. prawo do życia, nietykalność osobistą, prawo do ochrony życia prywatnego), prawa i wolności polityczne (wolność zgromadzeń i manifestacji, wolność zrzeszania się, prawo dostępu do służby publicznej, prawo wyborcze), wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne (prawo do własności, wolność wyboru i wykonywania zawodu, prawo do ochrony zdrowia, prawo do nauki, wolność korzystania z dóbr kultury). W stosunku do poprzednich polskich konstytucji, wyróżniała ją obszerna regulacja finansów publicznych (m.in. chroniąca mienie Skarby Państwa, ograniczająca swobodę rządu w zakresie zaciągania pożyczek i udzielania gwarancji i poręczeń finansowych, normująca pozycję ustrojową i organizację NBP). Uchwała zasadnicza powoływała Radę Polityki Pieniężnej i Rzecznika Praw Dziecka.
Na czele rządów lewicy stali kolejno: Waldemar Pawlak, Józef Oleksy i Włodzimierz Cimoszewicz. Społeczeństwo było coraz bardziej niezadowolone z rządów lewicy, dostrzegając, jak stara się odbudować dawne układy, obsadzając kluczowe stanowiska w gospodarce, spółkach skarbu państwa i agencjach zaufanymi ludźmi. SLD blokowała wszelkie inicjatywy dążące do rozliczenia się z okresem sprzed 1989 roku (m.in. proces uczestników strzelaniny w kopalni „Wujek”). Opozycja w końcu się porozumiała i 8 czerwca 1996 roku utworzyła wspólną Akcję Wyborczą Solidarność (AWS), na czele której stanął Marian Krzaklewski. Ugrupowanie to odniosło zwycięstwo w wyborach we wrześniu 1997 roku (33,8% głosów), jednak SLD także zyskało niemałe poparcie (27,1% głosów). Zwycięska partia wraz z Unią Wolności utworzyła rząd, na którego czele stanął prof. Jerzy Buzek. Rząd wprowadził w życie trzy główne reformy – służby zdrowia, szkolnictwa i administracji – podział na 16 województw od 1 stycznia 1999 roku, jednak nie zdołał przekonać do nich społeczeństwa. Po wyjściu z koalicji UW, AWS stworzyła rząd mniejszościowy. Coraz liczniejsze afery i przykłady nepotyzmu oraz korupcji spowodowały spadek poparcia dla rządzącego ugrupowania.
W kolejnych wyborach we wrześniu 2001 roku koalicja AWS nie przekroczyła progu wyborczego i nie weszła do Sejmu. Na jej gruzach powstały dwie nowe formacje – Platforma Obywatelska, która postała 19 stycznia 2001 roku z inicjatywy Andrzeja Olechowskiego, Macieja Płażyńskiego oraz Donalda Tuska, a także 29 maja 2001 roku Prawo i Sprawiedliwość kierowana przez braci Lecha i Jarosława Kaczyńskich. PiS identyfikował się ze środowiskami konserwatywnymi – tradycyjno-narodowymi, zaś PO z liberałami i ludźmi o poglądach liberalno-konserwatywnych. W wyborach 2001 roku ponownie wygrała lewica odwołując się do haseł społecznych – pomocy najuboższym, wyrównywaniu szans. SLD (41,4% głosów) wraz z PSL (8,98% głosów) utworzyły koalicję. Do parlamentu weszły dwa nowe ugrupowania – Samoobrona awanturnika Andrzeja Leppera i Liga Polskich Rodzin Romana Giertycha. Premierem został Leszek Miller, jednak jego rządy, podczas których posady zajmowali starzy i nowi znajomi spotkały się z ostrą krytyką. Prywatyzowane firmy dostawały się najczęściej w ręce osób „z układu”. Z koalicji wycofała się PSL, a ostateczny upadek rządu przypieczętowała afera korupcyjna Lwa Rywina, która ujawniła powiązania rządzących z ludźmi mediów i biznesem. Z SLD wystąpiła frakcja na czele której stanął Marek Borowski (Socjaldemokracja Polska). Nowym premierem w 2004 roku został Marek Belka, jednak nie udało mu się odzyskać zaufania wyborców.
Potwierdziły to wrześniowe wybory z 2005 roku. Głównymi pretendentami do objęcia rządów była proeuropejska i liberalna Platforma Obywatelska oraz występująca z hasłem Polski solidarnej katolicka i prorodzinna partia Jarosława Kaczyńskiego, zapowiadająca utworzenie IV RP. PiS zyskała 27% głosów, zaś PO 24,1%. Oprócz tego do Sejmu weszły: Samoobrona, SLD, LPR i PSL. Przewagę PiS potwierdziły wybory prezydenckie z października 2005 roku, w których z Donaldem Tuskiem wygrał Lech Kaczyński. Na czele rządu mniejszościowego stanął Kazimierz Marcinkiewicz, jednak prawdziwym graczem był szef PiS. W 2006 roku dominująca partia zawarła pakt stabilizacyjny z partiami populistycznymi – Samoobrona i LPR-em. Nowy rząd do którego weszli Lepper i Giertych nie cieszył się jednak społecznym poparciem. 14 lipca 2006 na fotelu premiera Kazimierza Marcinkiewicza zastąpił Jarosław Kaczyński.
We wrześniu 2006 roku Jarosław Kaczyński doprowadził do odwołania Andrzeja Leppera z funkcji ministra rolnictwa, tym samym Samoobrona została zepchnięta do opozycji. Po tym wydarzeniu ujawniono propozycję pozostania w koalicji składaną posłance Samoobrony Renacie Beger przez ministrów z PiS. W październiku Lepper ponownie zajął stanowisko ministra rolnictwa. 9 lipca 2007 prezydent RP Lech Kaczyński odwołał go w związku z aferą korupcyjną („afera gruntowa”), co doprowadziło do ostatecznego rozpadu koalicji w sierpniu i rozpisaniu przedterminowych wyborów. 21 października 2007 roku w wyborach zwyciężyła Platforma Obywatelska (41,5% głosów), jednak nie miała na tyle przewagi by stworzyć rząd większościowy, dlatego zdecydowała się na koalicję z Polskim Stronnictwem Ludowym (8,9% głosów). Na czele nowego rządu stanął lider PO Donald Tusk, zaś wicpremierem i ministrem gospodarki został szef ludowców Waldemar Pawlak.
10 kwietnia 2010 roku całym światem wstrząsnęła wiadomość o katastrofie smoleńskiej. Zginęło w niej 96 osób: prezydent RP Lech Kaczyński z małżonką, ostatni prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski, wicemarszałkowie Sejmu i Senatu, grupa parlamentarzystów, dowódcy wszystkich rodzajów Sił Zbrojnych RP, pracownicy Kancelarii Prezydenta, duchowni, przedstawiciele ministerstw, instytucji państwowych, organizacji kombatanckich i społecznych oraz osoby towarzyszące, stanowiący delegację polską na uroczystości związane z obchodami 70. rocznicy zbrodni katyńskiej, a także załoga samolotu. Była to druga pod względem liczby ofiar katastrofa w historii lotnictwa polskiego i największa pod względem liczby ofiar katastrofa w dziejach Sił Powietrznych RP. Katastrofy nie przeżyła żadna z osób obecnych na pokładzie. Funkcję głowy państwa przejął marszałek Bronisław Komorowski.
W związku ze śmiercią prezydenta Lecha Kaczyńskiego zarządzono wybory prezydenckie. Pierwsza tura wyborów odbyła się 20 czerwca 2010, a druga tura dwa tygodnie później – 4 lipca. Na prezydenta wybrany został Bronisław Komorowski. W wyniku kolejnych wyborów parlamentarnych z 9 października 2011 władzę utrzymała koalicja PO-PSL (PO – 39,18% i PSL – 8,36% głosów, rząd po reorganizacji został zaprzysiężony 18 listopada 2011 roku przez prezydenta RP. Zaskoczeniem okazał się bardzo niski wynik SLD – zaledwie 8,24% głosów. Do Parlamentu weszło Prawo i Sprawiedliwość (29,89% głosów) oraz nowe ugrupowanie lewicowe – Ruch Palikota (10,02% głosów). Marszałkiem Sejmu została była minister zdrowia Ewa Kopacz.
Dowiedz się więcej
1 Przyczyny wybuchu II wojny światowej
2 Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie
3 Kryzys polityczny państwa polskiego w II połowie XVII wieku
2 Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie
3 Kryzys polityczny państwa polskiego w II połowie XVII wieku
Komentarze
artykuł / utwór: Polityka polska w latach 1989-2011
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)