Rozwój opozycji 1970-1981. Powstanie „Solidarności”

Impulsem do rozwoju opozycji w Polsce były poprawki do konstytucji, wokół których rozgorzała dyskusja w 1975 roku, a przede wszystkim wydarzenia w Ursusie i Radomiu w 1976 roku. Represje jakie spotkały demonstrantów doprowadziły do zorganizowania 23 września Komitetu Obrony Robotników, który rok później działał jako Komitet Samoobrony Społecznej „KOR”. Wśród założycieli KOR-u byli warszawscy intelektualiści, a wśród nich: Jerzy Andrzejewski, Stanisław Barańczak, Jacek Kuroń, Jan Józef Lipski, Antoni Macierewicz. Do organizacji przystąpili także: Bogdan Borusewicz, Adam Michnik, Henryk Wujec czy Andrzej Celiński. Głównym jej zadaniem była pomoc finansowa i prawna robotnikom. Pierwszym zwycięstwem KOR-u była amnestia dla aresztowanych robotników.

Apel do społeczeństwa i władz PRL wystosowany przez KOR
Robotniczy protest przeciwko wygórowanym podwyżkom, który był wyrazem postawy niemal całego społeczeństwa, pociągną za sobą brutalnie prześladowania. W Ursusie, Radomiu i innych miastach bito, kopano i masakrowano aresztowanych demonstrantów. Najszerszy zasięg miało wyrzucanie z pracy, co obok aresztowanych szczególnie uderzyło w rodziny represjonowanych. Stosowanie represji z reguły związane było z łamaniem prawa przez organ władzy. Nie cofnięto się przed wymuszaniem przemocą zeznań. (...)
Ofiary obecnych represji nie mogą liczyć na żadną pomoc i ochronę ze strony instytucji do tego powołanych, np. związków zawodowych , których rola jest żałosna. Pomocy odmawiają też agendy opieki społecznej. W tej sytuacji rolę tę musi wziąć na siebie społeczeństwo, w interesie którego wystąpili prześladowani. Społeczeństwo bowiem nie ma innych metod obrony przed bezprawiem jak solidarność i wzajemna pomoc.
Dlatego niżej podpisani zawiązują Komitet Obrony Robotników w celu zainicjowania wszechstronnych form obrony i pomocy. Niezbędna jest pomoc prawna, finansowa i lekarska. Niemniej istotna jest pełna informacja o prześladowanych. (...)
Komitet domaga się amnestii dla skazanych i aresztowanych i przywrócenia wszystkim represjonowanym pracy - solidaryzując się w tych żądaniach z Uchwałą Konferencji Episkopatu Polski z 9 września 1976 r.

Członkowie komitetu nawoływali do samoorganizacji społecznej (zakładanie podziemnych wolnych związków zawodowych, niezależnych organizacji studenckich), walczyli także o przestrzeganie praw i wolności obywatelskich. Władza, korzystając z zachodnich pożyczek, nie mogła w zdecydowany sposób uderzyć w opozycję.

Od lat siedemdziesiątych rozwinął się w Polsce tzw. drugi obieg, czyli podziemny nielegalny ruch wydawniczy i kolportażowy. Ukazała się w nim m.in. „Mała apokalipsa” Tadeusza Konwickiego czy „Folwark zwierzęcy” Georga Orwella. Wydawano tez czasopisma - „Robotnik”, „Krytyka”, „Głos”, powstała także Niezależna Oficyna Wydawnicza (NOWA). Powstałe w latach 1977-1978 Studenckie Komitety Solidarności współpracowały z Uniwersytetem Latającym, zamienionym na Towarzystwo Kursów Naukowych, które w prywatnych domach organizowało prowadzenie nauk humanistycznych. Innym ośrodkiem opozycji demokratycznej był powstały pół roku po KOR w marcu 1977 roku Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (orientacja chrześcijańska i narodowo niepodległa), przekształcony w 1979 roku w partię polityczną - Konfederację Polski Niepodległej (KPN) pod wodzą Leszka Moczulskiego. Władze nie dopuściły się otwartej likwidacji opozycji ze względu na opinię międzynarodową, jednak wobec opozycjonistów stosowano aresztowania, zwolnienia z pracy, inwigilacje, rewizje itp.. Szykany te jednak nie były tak dotkliwe jak w latach poprzednich i tylko umacniały opozycjonistów. Głównym zadaniem nowych ruchów było dotarcie do środowisk robotniczych.

KSS „KOR” w 1978 roku zainicjował powstanie Wolnych Związków Zawodowych na Wybrzeżu, ożywił także kontakty z emigracją. W kraju powstawało wiele nowych, mniejszych grup i organizacji, które zajmowały się miedzy innymi drukiem i kolportażem ulotek, biuletynów i gazetek. Dokumenty te ogłaszano wraz z nazwiskami sygnatariuszy (na wzór radzieckich dysydentów).

Ogłoszona w lipcu 1980 roku podwyżka cen wywołała falę protestów, początkowo głównie na Lubelszczyźnie. KSS „KOR” nie inicjowała strajków – zajęła się informowaniem o nich społeczeństwa. Nawoływała także do samoorganizacji – słynne hasło Jacka Kuronia: „Nie palcie komitetów! Zakładajcie własne!”. 14 sierpnia strajk rozpoczął się w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, dwa dni później przekształcając się w strajk powszechny całej aglomeracji. Sformułowany program, nie ograniczył się do podwyższenia płac czy poprawy warunków pracy, w rzeczywistości dotyczył reform ustrojowych całego kraju. Powstały 16 sierpnia Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w Stoczni Gdańskiej, na którego czele stanął Lech Wałęsa, przedstawił rządowi 21 postulatów, które zakładały między innymi:

powołanie wolnych związków zawodowych

prawo do strajku

przestrzeganie wolności słowa i publikacji,

uwolnienie więźniów politycznych,

podanie pełnej informacji o stanie państwa,

poprawę warunków pracy i wysokości płac.

21 Postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Gdańsku z 17 sierpnia 1980 roku
1.Akceptacja niezależnych od partii i pracodawców Wolnych Związków Zawodowych, wynikająca z ratyfikowanej przez PRL Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy, dotyczącej wolności związkowej.
2. Zagwarantować prawo do strajku oraz bezpieczeństwo strajkującym i osobom wspomagającym.
3.Przestrzegać zagwarantowanej w Konstytucji PRL wolności słowa, druku i publikacji, a tym samym nie represjonować niezależnych wydawnictw oraz udostępnić środki masowego przekazu przedstawicielom wszystkich wyznań.
4.Przywrócić do poprzednich praw:- ludzi zwolnionych po strajkach w 1970 i 1976 r.,- studentów wydalonych z uczelni za przekonania,- zwolnić wszystkich więźniów politycznych […]- znieść represje za przekonania […]
6. Podjąć realne działania mające na celu wyprowadzenie kraju z sytuacji kryzysowej poprzez:
- podać do publicznej wiadomości, pełnej informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej,
- umożliwić wszystkim środowiskom i warstwom społecznym uczestnictwo w dyskusji nad programem reform […]
10. Realizować pełne zaopatrzenia rynku wewnętrznego w artykuły żywnościowe, a eksportować tylko i wyłącznie nadwyżki. […]
12. Wprowadzać zasady doboru kadry kierowniczej na zasadach kwalifikacji, a nie przynależności partyjnej oraz znieść przywileje MO, SB i aparatu partyjnego poprzez:- zrównanie zasiłków rodzinnych- zlikwidowanie specjalnych sprzedaży itp.
13. Wprowadzić na mięso i jego przetwory kartki […]
15. Zrównać renty i emerytury starego portfela do poziomu aktualnie wypłacanych.[…]
19. Skrócić czas oczekiwania na mieszkania. […]
21. Wprowadzić wszystkie soboty wolne od pracy. […]

Strajkujących wsparli działacze opozycji, występując czę sto w roli ekspertów (m.in. Tadeusz Mazowiecki). Władze w połowie sierpnia zaczęły aresztować członków KSS „KOR” i KPN. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przygotowało się do zajęcia stoczni, jednak nie zdecydowano się na użycie siły. Najpierw próbowano porozumieć się ze strajkującymi spoza MKS, gdy to nie przyniosło efektów nastąpiły zmiany w kierownictwie PZPR. Mimo apelów Edwarda Gierka o powrót do pracy, strajki rozszerzały się m.in. na Śląsk.

Po osiemnastu dniach strajku okupacyjnego rząd zgodził się na zgłoszone postulaty i 30 sierpnia 1980 roku doszło do podpisania porozumień sierpniowych pomiędzy delegacjami rządowymi a Międzyzakładowymi Komitetami Strajkowymi. Najpierw 30 sierpnia w Szczecinie, a następnie 31 sierpnia w Gdańsku. Wielotysięcznym tłumom zgromadzonym pod bramami stoczni fakt porozumienia oznajmił Lech Wałęsa. 5 września ze stanowiska odszedł Edward Gierek. 17 września 1980 roku przedstawiciele ponad 30 regionalnych komitetów założycielskich uchwalili utworzenie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” (oficjalna rejestracja 10 listopada). Wkrótce organizacja związkowo-polityczna „Solidarność” popierana przez intelektualistów i Kościół katolicki stała się ruchem społecznym o ogólnopolskim zasięgu zrzeszającym wszelkie środowiska opozycyjne.

Posłanie I Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność” do ludzi pracy Europy Wschodniej z września 1981 roku
Delegaci zebrani w Gdańsku na I Zjeździe Delegatów Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” przesyłają robotnikom Albanii, Bułgarii, Czechosłowacji, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Rumunii, Węgier i wszystkich narodów Związku Radzieckiego - pozdrowienia i wyrazy poparcia. Jako pierwszy niezależny związek zawodowy w naszej powojennej historii głęboko czujemy wspólnotę naszych losów. Zapewniamy, wbrew kłamstwom szerzonym w waszych krajach, jesteśmy autentyczną, 10 milionową organizacją pracowników, powołaną w wyniku robotniczych strajków. Naszym celem jest walka o poprawę bytu wszystkich ludzi pracy. Popieramy tych z was, którzy zdecydowali się wejść na trudną drogę walki o wolny ruch związkowy. Wierzymy, że niedługo wasi i nasi przedstawiciele będą mogli się spotkać celem wymiany związkowych doświadczeń.

W marcu 1981 roku liczyła już 9 milionów członków, reprezentujących wszelkie grupy społeczne. Wydawano wiele tytułów prasowych, kwitła niezależna kultura i życie intelektualne. Przywódcy „Solidarności” w obawie przed reakcjami ze Wschodu ograniczali rozmiar swych działań do dbania o przestrzeganie porozumień sierpniowych. Po ustąpieniu Gierka na czele PZPR stanął Stanisław Kania. Mimo nacisków Moskwy nie zdecydowano o siłowym rozprawieniu się z opozycją. Wpłynęła na to także opinia międzynarodowa, w tym stanowisko Watykanu i Waszyngtonu. Władze ograniczyły się do działań propagandowych i prób skłócenia środowisk opozycyjnych poprzez agentów SB.

Dowiedz się więcej

1 Koronacja Bolesława Chrobrego
2 Powstanie styczniowe – przyczyny, przebieg, skutki
3 Rola Kościoła katolickiego w czasach socjalizmu

Komentarze
artykuł / utwór: Rozwój opozycji 1970-1981. Powstanie „Solidarności”

Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)

Imię:
E-mail:
Tytuł:
Komentarz:

Historia Polski / Rozwój opozycji 1970-1981. Powstanie „Solidarności”