klp.plPoczątkowo odbudowa gospodarki postępowała stopniowo. Z reformy rolnej skorzystała około 1/4 chłopów. W 1947 roku płaca realna w przemyśle osiągnęła blisko 2/3 płacy z 1938 roku. Bezrobocie szybko ulegało likwidacji. Na podniesienie się gospodarki wpłynęła amerykańska pomoc w ramach programu UNRRA (w 1946 roku 22% dochodu narodowego). Odbudowywano szkolnictwo, działalność wznawiały wyższe uczelnie, odbudowana została infrastruktura kulturalna. W Polsce wprowadzono także centralny system planowania. W ramach niego założono trzyletni plan gospodarczy na lata 1947-1949. Głównym przedsięwzięciem była tzw. bitwa o handel, która na celu miała likwidację hurtowego i detalicznego handlu prywatnego. Innym zadaniem było całkowite zmonopolizowanie przez państwo handlu zagranicznego, bankowości (Narodowy Bank Polski). Ponadto głównymi zadaniami miała być odbudowa przemysłu, w tym rozpoczęcie nowych inwestycji. Wyzwaniem było zagospodarowanie tzw. Ziem Zachodnich i Północnych.
Centralnym planowaniem miała zająć się powołana w 1949 roku Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego, zaś Ministerstwo Przemysłu i Handlu podzielono na sześć ministerstw branżowych. Do budżetu państwa włączono ubezpieczenia społeczne i budżety terenowe, skupiając w rękach rządzących niemal wszystkie zasoby. Plan został zrealizowany z sukcesem, głównie za sprawą masowej migracji ludności ze wsi do miast, dzięki czemu unowocześniała się struktura społeczna Polski (35% ludności miejskiej), w siłę rosła klasa robotnicza. Wyrazem poprawy sytuacji było zniesienie kartek na żywność.
Kolejny plan gospodarczy przewidziany był na sześć lat (1950-1955). Głównymi założeniami była przebudowa gospodarki i industrializacja kraju na wzór ZSRR, polegająca głównie na budowie wielkich obiektów przemysłowych. Przewidywano wzrost produkcji przemysłowej o 85-95%, a rolniczej o 35-45%. Dzięki jego realizacji rozwinęły się takie gałęzie przemysłu, jak samochodowy, stoczniowy, chemiczny. Symbolem tych lat była budowa Huty im. Lenina w Krakowie. W związku z intensywnym rozwojem przemysłu zbrojeniowego (odpowiedź na zimną wojnę) mniej wagi przykładano do produkcji konsumpcyjnej i rolniczej, co spowodowało załamanie się rynku. Realizacja planu spowodowała przekształcenie Polski w kraj przemysłowo-rolniczy. Głównym skutkiem był awans społeczny chłopów, którzy wciąż masowo przenosili się do miast (3 miliony nowych mieszkańców). Zaniedbane pozostało rolnictwo, górnictwo, a także budownictwo mieszkaniowe i transport. Na niską wydajność nowych przedsiębiorstw wpłynęły słabe przygotowanie kadr, nieodpowiednia organizacja pracy, źle skoordynowane inwestycje, częste awarie. Sztucznie podsycano entuzjazm z powodu uczestnictwa w unowocześnianiu kraju.
W 1950 przeprowadzono niekorzystną dla obywateli wymianę pieniędzy, która pozbawiła obywateli znacznej części oszczędności. W styczniu 1949 i w styczniu 1953 roku zdecydowano o znaczącej podwyżce cen (w 1952 roku płace realne okazały się niższe niż na początku sześciolatki). Kryzys na rynku doprowadził do przywrócenia kartek na żywność. Korektę planu w celu ratowania rynku przeprowadzono dopiero w 1953 roku. Podstawową cechą ustroju socjalistycznego była rozbudowa przemysłu ciężkiego kosztem innych gałęzi, co skutkowało niedoborami dóbr konsumpcyjnych na rynku.
Polityka nakazowo-rozdzielcza reguły wolnego rynku (podaż-popyt) została zastąpiona odgórnymi decyzjami. Na szczeblu centralnym decydowano o dystrybucji towarów, a ceny nie odzwierciedlały rzeczywistych kosztów produkcji. Ogromnym obciążeniem dla państwa były wydatki na armię (prawie 400 tysięcy żołnierzy), rosnącą biurokrację administracyjną gospodarczą, a także aparat terroru i kontroli.
Kolektywizacja rolnictwa
Jednym z podstawowych założeń planu sześcioletniego była kolektywizacja rolnictwa. W ramach przeprowadzonej reformy rolnej wywłaszczeniu bez odszkodowania podlegały majątki ziemskie powyżej 50 hektarów (na Ziemiach Zachodnich i Północnych powyżej 100 ha). Oprócz ziemi właścicieli pozbawiono majątku ruchomego oraz nieruchomości. W latach 1944-1949 powstało ponad 800 tysięcy nowych gospodarstw. Na Ziemiach Odzyskanych rozpoczęto tworzenie Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR). W ramach kolektywizacji rolnictwa na wsi zakładano przymusowe spółdzielnie (wspólna ziemia bądź wspólny inwentarz).
Opór przeciw kolektywizacji był jednak bardzo silny. Nawet mimo akcji propagandowej skierowanej przeciw zamożnym chłopom, zwanych kułakami, zwiększonemu opodatkowaniu gospodarstw prywatnych, wprowadzeniu dostaw obowiązkowych i represjom. W 1949 roku założono jedynie około 200 spółdzielni. W sumie w ramach akcji kolektywizacji powstało około 10 tysięcy spółdzielni, które uprawiały 10% ziemi rolnej. W skutek tych reform produkcja rolna znacząco spadła. Kolektywizacji stopniowo zaniechano w 1955 roku w ramach destalinizacyjnej polityki prowadzonej w ZSRR. W 1956 roku prywatne gospodarstwa rolne postawiono na równi z kolektywnym, a spółdzielnie stopniowo rozwiązywano. W 1989 roku było ich zaledwie 2 tysiące. Obok nich istniały Państwowe Gospodarstwa Rolne administrujące kilkunastoma procentami ziemi rolnej.
Dowiedz się więcej
1 Seniorat w dziejach Polski średniowiecznej
2 Polityka wewnętrzna Zygmunta I Starego (1506-1548)
3 Powstanie styczniowe – przyczyny, przebieg, skutki
2 Polityka wewnętrzna Zygmunta I Starego (1506-1548)
3 Powstanie styczniowe – przyczyny, przebieg, skutki
Komentarze
artykuł / utwór: Przemiany gospodarcze Polski 1945-1955
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)