klp.plLikwidowano kolejne zrzeszenia, stowarzyszenia społeczne. Kontroli poddano związki zawodowe. Zniesiono samorządy lokalne, a sądownictwo zostało podporządkowane władzy, przez co przestało być obiektywne i niezawisłe. Już w 1946 roku utworzono Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, czyli główny urząd zajmujący się cenzurą.
| Dekret o utworzeniu Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk z 5 VII 1946 roku Art. 1. Tworzy się Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, nazywany w dalszych przepisach niniejszego dekretu Głównym Urzędem. Główny Urząd podlega Prezesowi Rady Ministrów. Art. 2. Do zadań Głównego Urzędu należy:1) nadzór nad prasą, publikacjami i widowiskami w zakresie przewidzianym w szczególnych przepisach prawnych,2) kontrola rozpowszechniania wszelkiego rodzaju utworów za pomocą druku, obrazu i żywego słowa; kontrola ta ma na celu zapobieżenie:a) godzeniu w ustrój Państwa Polskiego,b) ujawnianiu tajemnic państwowych,c) naruszaniu międzynarodowych stosunków Państwa Polskiego,d) naruszaniu prawa lub dobrych obyczajów,e) wprowadzaniu w błąd opinii publicznej przez podawanie wiadomości niezgodnych z rzeczywistością. |
W kolejnym okresie upaństwowiono wydawnictwa i czasopisma, które stały się narzędziem propagandy. Zastraszaniu i inwigilowaniu społeczeństwa służył rozbudowany Urząd Bezpieczeństwa. Przede wszystkim skupiał się księżach, dawnych członkach Państwa Podziemnego, żołnierzach AK, ale także represjonował „niewygodnych” komunistów. W 1948 roku nastąpiły ostateczne przygotowania PPR do połączenia z PPS. Wymagało to zniwelowania w PPS tradycji reformistycznego ruchu socjalistycznego i przywiązania do demokracji parlamentarnej. W tym celu w PPS przeprowadzono czystki, zorganizowano procesy niezależnych socjalistów, usunięto przeciwników zjednoczenia obu ugrupowań. Silny był nacisk z ZSRR – Józef Stalin wymusił zjednoczenie partii socjalistycznych w Rumunii, Bułgarii, Czechosłowacji i na Węgrzech. Opór części działaczy PPR przed bezrefleksyjnym przejmowaniem radzieckich wzorców, bez uwzględnienia lokalnych warunków, doprowadził do oskarżenia ich o odchylenia prawicowo-nacjonalistyczne. Między innymi o odstępstwa ideologiczne posądzono i potępiono (posiedzenie KC PPR 31 VIII-3 IX 1948), a następnie aresztowano w 1951 roku Władysława Gomułkę. Oskarżano go o niechęć do korzystania z radzieckich doświadczeń czy odkładanie procesu uspołeczniania gospodarki.
14 grudnia 1948 roku jednocześnie obradowały w Warszawie zgrupowania PPS i PPR, które przyjęły jednobrzmiące rezolucje o utworzeniu wspólnego ugrupowania. W dniach 15-21 grudnia 1948 roku na Kongresie Założycielskim nastąpiło wchłonięcie PPS przez PPR i powstanie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, która zdobyła monopol na władzę na kolejne dziesięciolecia. Na czele partii stanął Bolesław Bierut, zaś w jej strukturach dominowali pepeerowcy.
W Polskim Stronnictwie Ludowym po zmuszeniu Stanisława Mikołajczyka do wyjazdu na emigrację do władzy doszli działacze lojalni wobec władz komunistycznych. 10 maja 1948 roku lewicowe Stronnictwo Ludowe i PSL ogłosiły deklaracje o współpracy i jedności działania, zaś w kolejnym roku powstało Zjednoczone Stronnictwo Ludowe nawiązujące do radykalnego ruchu ludowego i idei sojuszu robotniczo-chłopskiego. Także w 1948 roku Stronnictwo Demokratyczne uznało przodującą role partii klasy robotniczej w budowie socjalizmu, co potwierdził III Kongres SD w 1949 roku. W lipcu 1950 roku działalność zakończyło Stronnictwo Pracy. Mimo iż u władzy były trzy ugrupowania – PZPR, SD i ZSL w rzeczywistości od 1948 roku w Polsce panował system monopartyjny, który był nieodzowny w procesie stalinizacji.
W kolejnych latach stalinizmu nacisk na całe społeczeństwo wzmożono nacisk, zwolnionych na mocy amnestii więźniów ponownie aresztowano. Sądzono zarówno członków dawnego PPS, SP, konspiratorów, partyzantów, jak i grupy wyższych oficerów z armii przedwojennej (pokazowy proces gen. Stanisława Tatara). Stale w więzieniach przetrzymywano około 30 tysięcy osób, a kilkadziesiąt zatrzymywano na kilka tygodni lub miesięcy. Rozbudowywano systematycznie aparat Urzędu Bezpieczeństwa (w 1953 roku – 33 tysiące funkcjonariuszy), Główny Zarząd Informacji i ich sieci agenturalne. Miały one swoje komórki w każdym większym zakładzie pracy. Uszczelniono granice, kontrolując wyjazdy obywateli. Prowadzono systematyczną kontrolę korespondencji. Na listach osób „podejrzanych” znalazło się w 1954 roku około 5 milionów osób. Ciągły stan zagrożenia powodował rozdwojenie społeczeństwa. Oficjalnie manifestowano entuzjazm i poparcie dla władz, wewnętrznie jej nie akceptując. Świadczyły o tym między innymi reżyserowane obchody 1 Maja, na których noszono portrety przywódców, oraz światłe slogany na transparentach.
W 1949 roku odbyła się sesja zjazdów wszystkich związków twórczych, na których postulowano o nowy wymiar sztuki związany z nowym kierunkiem - realizmem socjalistycznym. Narzucono jego zasady wszystkim artystom od architektów po poetów i kompozytorów. Upaństwowiono całą infrastrukturę kulturalną (kina, teatry, filharmonie, wydawnictwa). Przykładano wagę do masowości kultury, książki wydawano w wielkich nakładach, otwierano nowe teatry w mniejszych miastach, zakładano świetlice i zakładowe domy kultury. Propagowano wszystko co pochodziło zza wschodniej granicy, zaś dzieła zawierające akcenty narodowe usuwano w cień. Wszystko to służyło sowietyzacji kultury. W szkołach wprowadzono obowiązkowy język rosyjski, wykładano ideologiczną wersję historii („walka klas”), a podręczniki do niej tłumaczono z rosyjskiego. Szkoła stała się terenem indoktrynacji nowych władz, którym przede wszystkim służył Związek Młodzieży Polskiej. Innym narzędziem wpływania na świadomość młodych była dwuletnia obowiązkowa służba wojskowa. W wojsku odkąd na jego czele stanął marszałek Konstanty Rokossowski wszystkie kluczowe stanowiska objęli oficerowie radzieccy.
Jednym z ważniejszych wydarzeń czasów stalinowskich było uchwalenie 22 lipca 1952 roku nowej konstytucji (osobiście zatwierdzonej przez Stalina). Odwoływała się ona do konstytucji marcowej z 1921 roku, a także konstytucji ZSRR z 1936 roku. Wprowadzała nową nazwę dla państwa polskiego: Polska Rzeczpospolita Ludowa. Polska miała zgodnie z zapisami zostać krajem demokracji ludowej, w którym rolę suwerena sprawował „lud pracujący miast i wsi”. Najwyższą władzę sprawować miał jednoizbowy sejm. Zamiast tradycyjnego trójpodziału władz wprowadzono władzę „jednolitą”, co oznaczało brak niezależności sądownictwa, a także brak kontroli władzy ustawodawczej nad władzą wykonawczą. Zlikwidowano samorząd terytorialny. Mimo zagwarantowania szeregu praw i wolności obywatelskich – nigdy nie miały być one przestrzegane. Konstytucja szczególną opieką otaczała własność państwową i spółdzielczą.
| Fragment Konstytucji PRL z 1952 roku Polska Rzeczpospolita Ludowa jest Republiką ludu pracującego, nawiązująca do najszczytniejszych postępowań tradycji narodu polskiego i urzeczywistniającą idee wyzwoleńcze polskich mas pracujących. Pod przewodem swej bohaterskiej klasy robotniczej i w oparciu o sojusz robotniczo-chłopski polski lud pracujący walczył w ciągu dziesięcioleci z niewolą narodową narzuconą mu przez pruskich, austriackich i rosyjskich zaborców - kolonizatorów, tak samo jak z wyzyskiem polskich kapitalistów i obszarników. W okresie okupacji naród polski toczył nieustępliwą walkę z krwawą niewolą hitlerowską. Historyczne zwycięstwo ZSRR nad faszyzmem, wyzwalające ziemie polskie umożliwiło zdobycie władzy przez polski lud pracujący i narodowe odrodzenie Polski w nowych, sprawiedliwych granicach. Na wieczne czasy powróciły do Polski Ziemie Odzyskane. Realizując wiekopomne wskazania Manifestu z dnia 22 lipca 1944 i rozwijając jego zasady programowe, władza ludowa dzięki ofiarnym i twórczym wysiłkom polskiego ludu pracującego – w walce z zaciekłym oporem rozbitków starego ustroju obszarniczo – kapitalistycznego – dokonała wielkich przeobrażeń społecznych (...)Podstawę obecnej władzy ludowej w Polsce stanowi sojusz klasy robotniczej z pracującym chłopstwem. W sojuszu tym kierowniczą rolę sprawuje klasa robotnicza, jako najbardziej rewolucyjna klasa społeczeństwa polskiego, opierająca się na rewolucyjnym dorobku polskiego i międzynarodowego ruchu robotniczego, na historycznych doświadczeniach zwycięskiego budownictwa socjalistycznego w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich - pierwszym państwie robotników i chłopów. |
| Wypełniając wolę narodu polskiego i zgodnie ze swym powołaniem - Sejm Ustawodawczy Rzeczpospolitej Polskiej uchwala uroczyście mniejszą Konstytucję jako ustawę zasadniczą, którą naród polski i wszystkie organy władzy polskiego ludu pracującego kierować się winny celu:umacniania państwa ludowego jako podstawowej siły zapewniającej najpełniejszy rozkwit narodu polskiego, jego niepodległość i suwerenność; dalszego rozwoju politycznego, gospodarczego i kulturalnego Polski oraz wzrostu jej sił;pogłębiania jedności i zwartości narodu polskiego w walce o dalsze polepszenie stosunków społecznych (...)zacieśniania przyjaźni i współpracy między narodami (...) |
Wybory do sejmu były niedemokratyczne – jedyną listę kandydatów miał prawo ustalać Front Jedności Narodu, który tworzyły istniejące partie polityczne, związki zawodowe i organizacje społeczne uznające zasady socjalistycznego państwa. W 1952 roku na kandydatów Frontu Narodowego padło 99,8% głosów.
Pierwsze lata powojenne to okres olbrzymiego entuzjazmu społecznego. Stosunek społeczeństwa do nowych władz nie był jednak jednoznaczny. Z jednej strony idee sprawiedliwości społecznej popierały osoby, którym zmiana systemu umożliwiła awans społeczny (także rolnicy przed rozpoczęciem akcji kolektywizacji). Przeciwne komunistom były środowiska związane z przedwojenną inteligencją. Formami protestu były w okresie stalinizmu m.in. strajki robotnicze, kolportowanie nieprzychylnych władzom plotek, opieszałość chłopów w dostawie kontyngentów czy niewstępowanie do PZPR. Wiara w słuszność socjalistycznych idei była jednak bardzo silna, o czym świadczyło poparcie dla Władysława Gomułki w 1956 roku.
Dowiedz się więcej
1 Słowianie – pochodzenie i rozwój
2 Zmiany społeczno-gospodarcze na ziemiach polskich w II poł. XIX wieku
3 Narodziny państwa polskiego
2 Zmiany społeczno-gospodarcze na ziemiach polskich w II poł. XIX wieku
3 Narodziny państwa polskiego
Komentarze
artykuł / utwór: Stalinizm w Polsce (1948-1955)
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)