klp.pl| Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, opublikowany 22 VII 1944 roku w Chełmie DO NARODU POLSKIEGO Rodacy! Wybiła godzina wyzwolenia. Armia Polska obok Armii Czerwonej przekroczyła Bug. Żołnierz polski bije się na naszej ziemi ojczystej. Nad umęczoną Polską powiały znów biało-czerwone sztandary. Naród polski wita żołnierza Armii Ludowej, zjednoczonego z żołnierzem Armii Polskiej w ZSRR. Wspólny jest wróg, wspólna walka i wspólne sztandary. Zjednoczeni ku chwale ojczyzny w jednym Wojsku Polskim pod wspólnym dowództwem wszyscy żołnierze polscy pójdą obok zwycięskiej Czerwonej Armii do dalszych walk o wyzwolenie Kraju. Pójdą przez Polskę całą po pomstę nad Niemcami, aż polskie sztandary nie załopocą na ulicach stolicy butnego prusactwa, na ulicach Berlina. Rodacy! Naród walczący z okupantem niemieckim o wolność i niepodległość stworzył swą reprezentację, swój podziemny parlament – Krajową Radę Narodową. Weszli do Krajowej Rady Narodowej reprezentanci stronnictw demokratycznych – ludowcy, demokraci, socjaliści, członkowie PPR i innych organizacji. Podporządkowały się krajowej Radzie Narodowej organizacje Polonii zagranicznej i w pierwszym rzędzie Związek Patriotów Polskich i stworzona przezeń Armia. Krajowa Rada Narodowa, powołana przez walczący naród, jest jednym legalnym źródłem władzy w Polsce. Emigracyjny „rząd” w Londynie i jego delegatura w Kraju jest władzą samozwańczą, władzą nielegalną, opiera się na bezprawnej faszystowskiej konstytucji z kwietnia 1935 roku. „Rząd” ten hamował walkę z okupantem hitlerowskim, swą awanturniczą polityką pchał Polskę ku nowej katastrofie. W chwili wyzwolenia Polski, w chwili gdy sojusznicza Armia Czerwona i wraz z nią Wojsko polskie wypędza okupanta z Kraju, w tym momencie musi powstać legalny ośrodek władzy, który pokieruje walką narodu o ostateczne wyzwolenie.(...) |
| POLACY W KRAJU I NA EMIGRACJI! POLACY W NIEWOLI NIEMIECKIEJ! Stawajcie do walki o wolność Polski, o powrót do Matki-Ojczyzny starego polskiego Pomorza i Śląska Opolskiego, o Prusy Wschodnie, o szeroki dostęp do morza, o polskie słupy graniczne nad Odrą! (...) |
Manifest odwoływał się do konstytucji marcowej z 1921 roku, zapowiadał reformę rolną przy zachowaniu prywatnej własności, przyłączenie nowych ziem na zachodzie, a także odbudowę zniszczonego państwa. Zapowiadał oparcie samorządu o rady narodowe, a przede wszystkim potępiał rząd na emigracji i instytucje państwa podziemnego. Stwierdzano, że podstawą bezpieczeństwa miał być sojusz ze Związkiem Radzieckim, a trwałość przyjaźni między krajami gwarantować miało rozwiązanie kwestii granicznych na wschodzie. Granica zachodnia miała oprzeć się o Odrę. Za miejsce ogłoszenia uznano Chełm, gdzie 27 lipca 1944 roku dotarli przedstawiciele komitetu. Dzień później Stalin poinformował Zachód o uznaniu za legalną władzę PKWN. PKWN w kolejnych dniach podpisał szereg umów – m.in. o granicy zgodnie z linią Curzona czy o jurysdykcji Armii Czerwonej na zapleczu frontu.
| Depesza Stalina do Churchilla po powołaniu PKWN My nie chcemy, ani nie będziemy wprowadzać naszej administracji na terytorium Polski, ani nie zamierzamy wtrącać się w jej wewnętrzne sprawy. To powinno być dokonane przez samych Polaków. Dlatego uważaliśmy za konieczne nawiązanie kontaktu z Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego, świeżo utworzonym przez Radę Narodową Polski, zorganizowaną w Warszawie w końcu ubiegłego roku […] PKWN zamierza podjąć utworzenie administracji na ziemiach Polski, co – mam nadzieję – będzie urzeczywistnione. W Polsce nie natrafiliśmy na żadne inne siły, które byłyby zdolne do powołania polskiej administracji. Tak zwane podziemne organizacje, kierowane przez Rząd Polski w Londynie, okazały się efemerydami, pozbawionymi wpływów. Nie mogę uważać Polskiego Komitetu za rząd, ale jest możliwe, że w przyszłości będzie on służył za rdzeń dla utworzenia tymczasowego rządu polskiego, złożonego z sił demokratycznych. |
Na czele Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego stanął Edward Osóbka-Morawski, zaś jego zastępcami zostali Wanda Wasilewska (PPR) i Andrzej Witos (SL). Jednak główną rolę odgrywali komuniści – Stanisław Radkiewicz i Stefan Jędrychowski oraz stojący na czele Wojska Polskiego generał Michał Rola-Żymierski. Istotną rolę odgrywało Prezydium KRN na czele z Bolesławem Bierutem, a także uformowane w Lublinie Biuro Polityczne KC PPR, do którego obok Bieruta i Władysława Gomułki weszli przybyli z ZSRR: Jakub Berman, Hilary Minc i Aleksander Zawadzki. 2 sierpnia 1944 roku siedzibą PKWN stał się Lublin, dlatego można mówić o „Polsce Lubelskiej”.
Najwyższym organem władzy państwowej, a także reprezentacją polityczną narodu była w „Polsce Lubelskiej” Krajowa Rada Narodowa, która zgodnie z konstytucją marcową nie mogła przekroczyć 444 członków (liczbę tę osiągnięto z końcem 1945 roku). Na czele KRN stał przewodniczący, a następnie prezydent – łączący funkcję marszałka sejmu i prezydenta RP (wydawanie dekretów z mocą ustawy, zwierzchnictwo sił zbrojnych, reprezentacja państwa na zewnątrz). Rolę rządu sprawował PKWN, który opierał się na odrodzonych partiach politycznych, lewicy Polski Podziemnej, ZPP i Wojsku Polskim.
Dzięki poparciu Stalina w tzw. Polsce Lubelskiej zbudowano podstawowe mechanizmy polityczne oraz prawne, które dawały komunistom przewagę. W kształtowaniu się nowej Polski dużą rolę odegrało utworzone uchwałą PKWN 21 lipca 1944 roku Wojsko Polskie (połączenia Armii Polskiej w ZSRR z Armią Ludową). Wydano akty prawne służące terroryzowaniu społeczeństwa, powołano resort bezpieczeństwa publicznego, składającego się z policji politycznej (UB) i porządkowej (MO) oraz jednostek wojskowych i więziennych. Zaczęto też budować namiastkę społeczeństwa obywatelskiego – we wrześniu zaczęły działać nowe PPS, SL, SD, Związek Młodzieży Wiejskiej RP „Wici”, Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, wznawiano działalność stowarzyszeń i związków zawodowych, tworząc namiastkę normalizacji.
Za wszystkimi działaniami „Polski Lubelskiej” stały jednak radzieckie służby bezpieczeństwa. Rozbrajano oddziały AK, NKWD urządzała obławy i akcje pacyfikacyjne w stosunku do oddziałów konspiracyjnych, co pogłębiało stan nieufności. Na szeroką skalę rozpętano propagandę skierowaną przeciw Armii Krajowej i rządowi emigracyjnemu. „Zwrot październikowy” związany był z obawą przed porozumieniem Stanisława Mikołajczyka (popieranego przez zachodnich aliantów) z Moskwą.
W sierpniu 1944 roku rozpoczęła się emisja nowych złotych (zastąpienie złotych okupacyjnych, marek niemieckich i rosyjskich rubli) w celu stabilizacji rynku i cen. Uruchamiano wiele zakładów przemysłowych dzięki poświęceniu ludności. Przejęcie przez państwo największych zakładów umożliwiło w przyszłości budowę nowego systemu gospodarczego. 6 września 1944 roku wszedł w życie dekret PKWN o reformie rolnej. Na jej podstawie do końca 1944 roku nadziały otrzymało ponad 100 tysięcy rodzin (większość nadziałów była niewielka), a 1/3 odebranych dużym właścicielom ziem upaństwowiono (nacjonalizacja). Zlikwidowano nie tylko wielką własność w rolnictwie, ale także warstwę ziemiańską.
Rezultatem drugiej wizyty Stanisława Mikołajczyka w Moskwie w październiku 1944 roku była jego decyzja, wbrew opinii rządu emigracyjnego, o powrocie do kraju. Planował on pokonać obóz lubelski w demokratycznych wyborach do Sejmu Ustawodawczego. W listopadzie 1944 roku rząd Mikołajczyka podał się do dymisji, a Stronnictwo Ludowe wystąpiło z koalicji londyńskiej. Nowy rząd Tomasza Arciszewskiego pozbawiony był wyraźnego poparcia rządu angielskiego. W grudniu PKWN nawiązał kontakty z Francją, Czechosłowacją i Jugosławią, a 27 grudnia ZSRR zapowiedział uznanie PKWN jako oficjalnego rządu polskiego.
Środowiska związane z Delegaturą Rządu na Kraj oraz rządem londyńskim krytykowały pośpiech PKWN w przeprowadzonych działaniach zarówno politycznych, jak i gospodarczych. W konspiracji pozostała znaczna część oddziałów AK oraz BCh, a także członków partii – PPS-WRN, SL „Roch”, SN i SP. Propaganda podziemia londyńskiego zmierzała do podważenia autorytetu nowych władz, co prowadziło do bratobójczych walk.
Dowiedz się więcej
1 Reformy sejmu konwokacyjnego - 1764 rok i elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego
2 Demokracja parlamentarna II Rzeczypospolitej do zamachu majowego 1926 roku
3 Kryzys państwa piastowskiego (1025-1039)
2 Demokracja parlamentarna II Rzeczypospolitej do zamachu majowego 1926 roku
3 Kryzys państwa piastowskiego (1025-1039)
Komentarze
artykuł / utwór: Tworzenie się nowej władzy na ziemiach polskich. Manifest i działalność PKWN
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)