klp.plPróbą przejęcia władzy w stolicy było zorganizowanie powstania warszawskiego. Wybuchło ono 1 sierpnia 1944 roku o godzinie „W” (17.00) na rozkaz dowódcy AK – generała Tadeusza Komorowskiego (pseudonim „Bór”), działającego w porozumieniu z rządem RP w Londynie. Oddziały warszawskiego AK liczące około 36 tysięcy żołnierzy (dodatkowo 700 żołnierzy NSZ i 200 AL) podjęły nierówną walkę i przy pomocy cywilów opanowały część dzielnic stolicy na lewym brzegu Wisły. Niemcy mieli przewagę, dzięki licznym umocnionym punktom oporu. W rękach polskich znalazły się część Śródmieścia, Stare Miasto, Żoliborz, część Ochoty i Wola. Nie udało się opanować Cytadeli, Dworca Gdańskiego i lotniska na Okęciu. Zorganizowane przez aliantów zrzuty broni i amunicji sporadycznie trafiały w ręce powstańców. Niemcy sprowadzili do Warszawy nowe oddziały, które wyparły 5 sierpnia walczących z Woli i Ochoty, a także opuściły się mordu na cywilach (ok. 40 tysięcy na samej Woli). Następnie hitlerowcy 12 sierpnia rozpoczęli natarcie na Stare Miasto, w wyniku którego odcięli grupy walczące na Starym Mieście i w Śródmieściu. 2 września nieliczne oddziały wycofały się z centrum, uciekając kanałami do innych dzielnic. W walkach odznaczyły się bataliony „Zośka” i „Parasol” wywodzące się z harcerskiej organizacji - „Szare Szeregi”.
| Depesza Delegata Rządu na Kraj – Jana Janowskiego o przebiegu powstania warszawskiego do premiera Mikołajczyka z 8 sierpnia 1944 roku Rozpoczęliśmy dniu 1 sierpnia walkę zbrojną o oswobodzenie stolicy. Walkę tę prowadzimy sześć dni bez artylerii, bez czołgów, bez lotnictwa - jedynie dzięki bezprzykładnej determinacji żołnierzy AK i olbrzymiemu ofiarnemu współdziałaniu całej ludności Warszawy. W tym samym czasie na froncie sowiecko - niemieckim na przedpolach Warszawy panuje śmiertelna cisza. Paraliżuje naszą akcję dotkliwy brak amunicji i broni. Z wczorajszej depeszy do AK dowiadujemy się, że Warszawa została wyłączona ze zrzutów. Z prowincji przychodzą szczegółowe meldunki o rozbrajaniu przez Sowietów ujawnionych jednostek AK po ukończeniu przez nich działań woj[ennych]. Uniemożliwiono działalność ujawniającym się delegatom okr[ęgowym] i pow[iatowym]. Aresztują ich - nawet rozstrzeliwują. Coraz częściej powstają w opinii zarzuty przeciw rządowi, że nie potrafi niczego uzyskać od aliantów. Powstają zarzuty uprawnienia krętactwa lub wprost zdrady Polski przez Anglię. My rozumiemy te trudności jakie przed rządem stoją, ale wszystko ma swoje granice. Krwawiący pięć lat naród ma pełne prawo moralne i formalne żądać natychmiastowej należnej pomocy i otrzymywać ją. Inaczej - wobec braku celów walki - musi nastąpić załamanie się nie tylko Warszawy, ale i wszystkich sił zbrojnych w kraju i zagranicą. Odpowiedzialność za to spadnie na tych, którzy nie spełnili swych obowiązków względem Polski. |
Wraz z wybuchem powstania warszawskiego ujawniły się władze Polski Podziemnej. Organizowano pomoc ludności cywilnej w zdobyciu żywności i leków. Działała powstańcza służba zdrowia, w Śródmieściu Wojskowa Służba Społeczna, uruchomiono radiostację powstańczą „Błyskawica”, wydawano prasę. Ludność cywilna wraz z rozwojem walk cierpiała głód, brak było wody, lekarstw, elektryczności. Ludzie ginęli od niemieckich bombardowań, często zasypani w gruzach domów.
Powstrzymanie ofensywy Armii Czerwonej na sześć tygodni (do 10 września, kiedy ruszyła ofensywa radziecka w kierunku Warszawy) skazało powstańcze oddziały na klęskę. Na początku września do prawobrzeżnej Warszawy dotarły, opóźniane przez Stalina, oddziały Armii Czerwonej i 1. Armia Wojska Polskiego. 15 września wyzwolona została Praga. Powstańcy nie byli jednak w stanie utrzymać swoich pozycji – 27 września wycofali się z Mokotowa, a 30 września z Żoliborza. 2 października powstańcy skapitulowali. Podczas 63 dni walk zginęło lub zaginęło około 22 tysięcy żołnierzy i około 200 tysięcy cywilów. Niemcy stracili 26 tysięcy osób. Warszawa została niemal całkowicie zniszczona – 11 października, wbrew warunkom kapitulacji – Adolf Hitler postanowił o całkowitym zrównaniu z ziemią miasta po wywiezieniu wszelkich surowców. Do niewoli dostało się około 10 tysięcy powstańców, w tym część dowództwa. Klęska skazała dziesiątki tysięcy warszawiaków na tułaczkę – ludność cywilna miała zostać wysiedlona z miasta. Największy obóz przejściowy założono 6 sierpnia 1944 roku w Pruszkowie – przewinęło się przez niego około 650 tysięcy osób.
Powstanie warszawskie nie doprowadziło do wymuszeniu na ZSRR uznania władz państwa podziemnego, a tym samym władz Rzeczpospolitej. Pytanie: Czy powstańcza ofiara poszła na marne? - nie znajdują jednoznacznej odpowiedzi do dziś.
Dowiedz się więcej
1 Testament Bolesława Krzywoustego
2 Zasady Konstytucji 3 Maja
3 Osadnictwo na prawie niemieckim w średniowiecznej Polsce
2 Zasady Konstytucji 3 Maja
3 Osadnictwo na prawie niemieckim w średniowiecznej Polsce
Komentarze
artykuł / utwór: Powstanie warszawskie
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)