klp.pl| Układ Niemiec z ZSRR z 28 września 1939 roku Po upadku byłego Państwa Polskiego Rząd ZSRR i Rząd Rzeszy Niemieckiej uważają za swój wyłączny obowiązek odbudowanie pokoju i ładu na tych terytoriach oraz zapewnienie zamieszkującym je narodom pokojowego życia zgodnie z ich charakterem narodowym. W tym celu doszły one do następującego porozumienia. Art. I Rząd ZSRR i Rząd Rzeszy Niemieckiej wyznaczają jako granice swych wzajemnych interesów narodowych na terytorium byłego Państwa Polskiego linię, oznaczoną na złączonej mapie, która będzie opisana bardziej szczegółowo w protokole dodatkowym. Art. II Obie strony uznają granicę wzajemnych interesów narodowych ustanowioną art. I jako ostateczną i odeprą wszelką ingerencję mocarstw trzecich w tej sprawie. Art. III Konieczna reorganizacja administracji publicznej będzie dokonana na obszarach na zachód od linii, wyszczególnionej w art. I, przez Rząd Rzeszy Niemieckiej, a na obszarach na wschód od linii przez Rząd ZSRR. Art. III. Rząd ZSRR i Rząd Rzeszy Niemieckiej uważają układ niniejszy za mocną podstawę postępującego rozwoju przyjaznych stosunków pomiędzy swymi narodami. Art. IV. Traktat niniejszy podlega ratyfikacji. Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych dokonana będzie w Berlinie w możliwie najkrótszym czasie. Traktat wchodzi w życie po podpisaniu. Sporządzono w dwóch egzemplarzach w języku rosyjskim i niemieckim. |
III Rzesza objęła prawie 49% powierzchni II RP, zamieszkiwanej przez 20,4 miliona osób, spośród których Niemcy stanowili prawie 6,5 %. Po zakończeniu kampanii wrześniowej Niemcy dokonali podziału ziem polskich zgodnie z zasadą „Lebensraum” - zdobycia przestrzeni życiowej dla Niemców. Część ziem miała zostać zgermanizowana, a pozostała skolonizowana. Mieszkańcy zajętych obszarów mieli stać się niewolnikami, zaś ludność żydowska i cygańska miała ulec eksterminacji. Zachodnie i północne obszary (31% terytorium Polski) zostały wcielone do III Rzeszy na mocy dekretu Hitlera z 8 października, zaś na mocy dekretu z 12 października utworzono Generalne Gubernatorstwo dla okupowanych polskich obszarów.
Na ziemiach wcielonych prowadzona była zakrojona na szeroka skalę germanizacja. Polskich mieszkańców przesiedlano do Generalnego Gubernatorstwa lub wywożono w głąb Rzeszy na przymusowe roboty (w ciągu niespełna roku wysiedlenia objęły 925 tysięcy osób). Szybkiej germanizacji sprzyjała akcja wpisywania polskich obywateli pochodzenia niemieckiego na Deutsche Volksliste. Pod przymusem zdołano na nią wciągnąć około 2 miliony Polaków. Zagrabiono także cały majątek państwowy, zakazano polskiej działalności gospodarczej i kulturalnej. Obowiązek pracy na rzecz III Rzeszy mieli obywatele polscy w wieku 14-65 lat. W 1942 roku rozpoczęła się akcja wysiedlania Polaków z Zamojszczyzny, która mieli zasiedlić koloniści niemieccy z krajów nadbałtyckich, Wołynia i Rumunii (w sumie wysiedlono ok. 110 tysięcy osób). Ostatnią największa akcja wysiedleńczą było usunięcie z Warszawy po upadku powstania około 650 tysięcy mieszkańców. Obok przesiedleń najbardziej dotkliwe było wysyłanie ludności do pracy przymusowej w III Rzeszy – do jesieni 1944 roku na roboty przymusowe trafiło około 2,8 miliona Polaków z terenów okupowanych przez hitlerowców. Przez cały okres okupacji trwały akcje odwetowe i pacyfikacyjne związane najczęściej z zamachami na Niemców i działalnością oddziałów partyzanckich. Polaków uważano za poddanych, zaś ludność żydowska i cygańską za bezpaństwowców.
Dekretem Hitlera z 12 października 1939 roku utworzono, podzielone na cztery dystrykty (krakowski, lubelski, radomski i warszawski) Generalne Gubernatorstwo. Po inwazji Niemiec na ZSRR do GG przyłączono południowo-wschodnie tereny II RP (utworzono piąty dystrykt Galicja). Stolicą Generalnego Gubernatorstwa został Kraków. Na Wawelu rezydował generalny gubernator – Hans Frank. Powołano także swoisty zarząd, który składał się wyłącznie z Niemców. Jedynymi polskimi instytucjami zostały Polska Policja (sprawy porządkowe) i podstawowe oraz zawodowe szkoły (wycofano zajęcia z języka polskiego, historii i geografii). Nadal funkcjonowały Kościół katolicki oraz Rada Główna Opiekuńcza.
Głównym zadaniem jakie miało spełniać Generalne Gubernatorstwo była eksterminacja ludności i eksploatacja gospodarcza. Zgładzeniu miała ulec przede wszystkim warstwa inteligencka, a także uświadomieni robotnicy i chłopi. Miało to na celu przekształcenie narodu polskiego w masę „podludzi”, nieświadomych swej historii. Likwidowano wszystkie przejawy polskości – pomniki, tablice. Szkolnictwo zachowano jedynie na poziomie podstawowym, pozwolono na kształcenie w szkołach średnich zawodowych. Kina, teatry i inne instytucje kultury zajęte zostały na potrzeby ludności niemieckiej. Podstawą działania był terror, który gwarantowała działalność gestapo oraz SS. Liczba funkcjonariuszy SS i policji sięgała nawet 150 tysięcy ludzi.
Eksploatacja gospodarcza polegała na obowiązkowych kontyngentach na produkty rolne, które odbierane były często przy użyciu siły. Na terenach GG stosowano bezpośrednią grabież mienia, urządzeń, surowców, przejmowanie majątków i dóbr, a także wprowadzono specjalny system podatkowy, zaniżano płace, zarządzano kontrybucje. Zagrabiono także wiele dział sztuki i bezcennych eksponatów. Kontrolowano obrót artykułami żywnościowymi co powodowało stan niedożywienia całego społeczeństwa. Wolny rynek był czarnym rynkiem. Obowiązek pracy na rzecz Niemiec w GG mieli obywatele polscy w wieku 14-60 lat.
Społeczeństwo polskie musiało przystosować się do nowych warunków. Rozwinęło się „życie na niby”: szmugiel, wyrabianie fałszywych dokumentów, fikcyjne zatrudnienia, kradzieże, unikanie opłat i podatków. Źródłem utrzymania dla wielu stał się drobny handel i chałupnictwo. Pojawiały się także postawy donosicielstwa, kolaboracji i „szmalcownictwa” (m.in. szantażowanie ludności żydowskiej). W GG zaostrzyły się konflikty narodowe, szczególnie konflikt polsko-ukraiński i polsko-litewski (terroryzowanie ludności, wzajemne czystki etniczne, akty odwetowe wobec ludności cywilnej), ujawniały się także postawy antysemickie.
| Fragment dokumentu dotyczącego traktowania Polaków na terenie Generalnej Guberni Zastrzeżenia budzą już związki śpiewacze, krajoznawcze, turystyczne, sportowe i towarzyskie, gdyż mogą prowadzić one do podtrzymania czynnika narodowościowego. Zastrzeżenia takie budzą zwłaszcza związki gimnastyczne i sportowe, gdyż służą podniesieniu fizycznej tężyzny ludności, w czym Rzesza nie ma żadnego interesu. Uniwersytety i szkoły wyższe oraz zawodowe i średnie jako ośrodki polskiego wychowania szowinistycznego zasadniczo powinny ulec likwidacji. Dopuszczone będą szkoły powszechne, w których będzie wolno uczyć się jedynie najprostszych wiadomości podstawowych, jak rachowania czytania i pisania. (…) Szkoły takie będą miały na celu przygotowanie do zawodów rolniczych, rzemieślniczych i prostych zawodów przemysłowych. |
W Generalnym Gubernatorstwie zastosowano też specjalną politykę germanizacyjną wobec dzieci i młodzieży. Przymusowej germanizacji poddano około 150 tysięcy dzieci, które wywieziono w głąb Niemiec. W 1944 roku zmuszano ludność polską w celu pozyskania nowych rekrutów do zapisów na Niemiecką Listę Narodowościową (Deutsche Volksliste), głównie na Śląsku i Pomorzu.
Jednym z okrutniejszych aktów terroru były masowe egzekucje. W Bydgoszczy rozpoczęły się już 5 września 1939 roku. Do listopada 1939 roku w rozstrzelano około 20 tysięcy cywilów pochodzących z miasta i okolic. 6 listopada 1939 roku aresztowano zebranych w gmachu Collegium Novum pracowników naukowych Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Górniczej. Pod naciskiem opinii światowej więźniów zwolniono, jednak wielu z nich nie udało się przeżyć. W maju 1940 roku w ramach akcji „AB” rozpoczęła się eksterminacja polskiej inteligencji – do sierpnia zamordowano około 3,5 tysiąca wybitnych Polaków.
Największym symbolem tych zbrodni jest rozstrzelanie 358 osób w dniach 20-21 czerwca 1940 roku w Palmirach pod Warszawą (m.in. zginęli Maciej Rataj, Janusz Kusociński). W sumie w 20 egzekucjach zamordowano około 1,7 tysięcy osób. Ten rodzaj terroru przyniósł śmierć około 200 tysiącom ofiar. Mordy na pracownikach uniwersyteckich miały miejsce także w Poznaniu po wkroczeniu wojsk niemieckich oraz w 1941 roku we Lwowie (zginęli m.in. Kazimierz Bartel, Tadeusz Boy-Żeleński). Wyroki śmierci wydawane były bez procedury sądowej, według zasady: „jedynym źródłem ustawodawstwa jest wola narodowej społeczności wyrażająca się w osobie frera”.
Masowej eksterminacji ludności cywilnej służyły obozy koncentracyjne, gdzie internowano, wykorzystywano, a następnie gładzono więźniów. Pierwszy obóz koncentracyjny w Niemczech założono w 1933 roku w Dachau, następne powstały w Buchenwaldzie, Sachsenhausen i Ravensbrk. Zesłano tam do wybuchu wojny około 170 tysięcy przeciwników politycznych i kryminalistów. Po wybuchu wojny hitlerowcy rozwinęli sieć obozów, przekształcając je w maszyny do ludobójstwa. System obozów obejmował: ośrodki natychmiastowej zagłady, obozy koncentracyjne, obozy karne, przejściowe, pracy. Trafiali do nich wszelcy podejrzani o działalność antyniemiecką, cywile z łapanek ulicznych, jeńcy radzieccy, a przede wszystkim ludność żydowska. W Polsce obozy koncentracyjne zaczęto tworzyć od wiosny 1940 roku. Obok obozów koncentracyjnych, takich jak Oświęcim-Brzezinka, Majdanek, utworzono ośrodki natychmiastowej zagłady: w Bełżcu, Chełmie, Sobiborze, Treblince. Panowały w nich skrajnie nieludzkie warunki – ludzi wykańczała praca ponad siły, głód, choroby. Chorych i niezdolnych do pracy zabijano w komorach gazowych, a ich ciała spalano w krematoriach. Wieziono tam tych, których nie rozstrzelano m.in. inteligencję, oficerów i księży, także chłopów z wysiedlonej Zamojszczyzny czy 70 tysięcy wygnańców po powstaniu warszawskim. Największym w historii obozem koncentracyjnym był obóz utworzony w kwietniu 1940 roku w Oświęcimiu. Łącznie w Auschwitz-Birkenau zginęło od 3 do 4 milionów osób.
Dowiedz się więcej
1 Polska za czasów Sejmu Wielkiego (1788-1792)
2 Polityka w latach 1956-1970 – czasy realnego stalinizmu
3 Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie
2 Polityka w latach 1956-1970 – czasy realnego stalinizmu
3 Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie
Komentarze
artykuł / utwór: Okupacja niemiecka na ziemiach polskich
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)