klp.plGłównymi założeniami polityki było zapewnienie bezpieczeństwa odradzającemu się państwu, zawarcie sojuszy z państwami o podobnych interesach oraz otrzymanie międzynarodowego uznania granic. Już na samym początku Polska znalazła się w sytuacji konfliktowej z czterema sąsiadami – Niemcami, Rosją Radziecką, Czechosłowacją i Litwą.
Konferencja Paryska trwała od 18 stycznia 1919 roku do 28 czerwca 1919 roku. Na arenie międzynarodowej Polskę reprezentowali Ignacy Paderewski i Roman Dmowski (przewodniczący Komitetu Narodowego Polskiego). W ramach obrad nastąpiło podpisanie małego traktatu wersalskiego o ochronie mniejszości narodowych.
| Traktat pokojowy z Niemcami zawarty 28 czerwca 1919 roku w Wersalu Artykuł 87. Jak to już uczyniły Mocarstwa Sprzymierzone i Stowarzyszone, Niemcy uznają zupełną niepodległość Polski i zrzekają się na jej korzyść wszelkich praw i tytułów do terytoriów położonych w granicach następujących: Morze Bałtyckie, wschodnia granica Niemiec, ustalona tak, jak to podaje artykuł 27 Części II (Granice Niemiec) niniejszego Traktatu aż do punktu położonego mniej więcej 2 kilometry na wschód od Woskowic Małych, następnie zaś linia , idąca od tego punktu do ostrego wyskoku, jaki tworzy granica północna Górnego Śląska mniej więcej na 3 kilometry na północny - zachód od Szymankowa, następnie granica Górnego Śląska aż do punktu zetknięcia z dawną granicą między Niemcami a Rosją, granica ta aż do punktu, w którym przecina koryto Niemna, następnie granica północna Prus Wschodnich, oznaczona w artykule 28 powołanej wyżej Części II. (...) Artykuł 88. W części Śląska Górnego, położonej w granicach poniżej opisanych, mieszkańcy zostaną powołani do wypowiedzenia przez głosowanie, czy życzą sobie przyłączenia do Niemiec, czy do Polski.(...) Artykuł 89. Polska obowiązuje się udzielić wolności tranzytu osobom, towarom, okrętom, statkom, wagonom, i transportom pocztowym przechodzącym tranzytem z Prus Wschodnich do reszty Niemiec lub odwrotnie, przez terytorium Polski (...). Artykuł 102. Główne Mocarstwa Sprzymierzone i Stowarzyszone zobowiązują się utworzyć z miasta Gdańska wraz z terytorium oznaczonym w art.10023 Wolne Miasto. Będzie ono oddane pod ochronę Związku Narodów ( ... ) |
Wciąż nie były unormowane stosunki z Rosją Radziecką (od 1922 roku ZSRR), która dążyła do oderwania od Polski Kresów Wschodnich, między innymi, wspierając działanie sekcji Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, nie oddała także zagrabionych dóbr kulturalnych (proces moskiewski z 1923 roku), ani nie wypłaciła odszkodowań. Z kolei Niemcy prowadziły politykę rewizjonistyczną, czego przykładem była blokada gospodarcza w 1920 roku (uważały one Polskę za „państwo sezonowe”). 19 lutego 1921 roku dochodzi do podpisania układu o przymierzu pomiędzy Polską a Francją, tradycyjnym polskim sojusznikiem – była to deklaracja o przyjaźni oraz układ polityczny z konwencją wojskową. 3 marca 1921 roku dochodzi z kolei do zawarcia polsko-rumuńskiego paktu o wzajemnej pomocy przeciw Rosji bolszewickiej. W latach 1920-1921 formułuje się Mała Ententa, czyli porozumienie Czechosłowacji, Rumunii i Jugosławii (a także Polski i Francji) przeciwko Republice Weimarskiej i Rosji Radzieckiej. Polska zaawansowana była także w budowę koncepcji Międzymorza – porozumienia Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski i Rumunii – na braku realizacji tego planu zaważyły wrogie stosunki polsko-litewskie. Po inkorporacji Wileńszczyzny do Polski Litwa proklamowała stan wojenny, który trwał nieprzerwanie do 1938 roku, uniemożliwiając jakąkolwiek współpracę.
W kwietniu 1922 roku odbyła się konferencja w Genui – Niemcy i ZSRR podpisują 26 kwietnia 1922 roku układ w Rapallo, który zawiera postanowienia dotyczące anulowania wzajemnych roszczeń oraz współpracy ekonomicznej i wojskowej – zdecydowanie pogarsza to geopolityczną sytuację Polski. Kanclerz Republiki Weimarskiej – Gustaw Strasemann dążył do zmiany granic z Polską i zmniejszenia reparacji. W listopadzie 1924 roku oświadczył, że Prusy Wschodnie zostaną pewnego dnia powtórnie połączone z państwem niemieckim. Niemcy otrzymują w ramach planu Dawesa pomoc gospodarczą oraz rozkład reparacji. W 1925 roku wybucha wojna celna pomiędzy Polską a Niemcami – Niemcy odmawiają przedłużenia klauzuli najwyższego uprzywilejowania i importu polskiego węgla.
15 marca 1923 roku Rada Ambasadorów uznała granicę ryską oraz linię demarkacyjna na Wileńszczyźnie za wschodnią granicę Polski. W maju 1923 roku marszałek Francji Ferdinand Foch dostaje buławę marszałka Polski. W październiku 1924 roku na posiedzeniu Ligi Narodów, której Polska jest założycielem i aktywnym członkiem, zostaje podpisany protokół genewski, który potępia wojnę napastniczą (nawołuje także do ograniczenia zbrojeń, zapowiada arbitraż w kwestiach spornych). W listopadzie 1924 roku zostaje podpisany polsko-francuski protokół potwierdzający konwencję wojskową z 1921 roku. W kwietniu 1925 roku zawarty zostaje polsko-czechosłowacki traktat arbitrażowy, zawierający między innymi postanowienia o sprawach mniejszości narodowych oraz umowę handlową.
16 października 1925 roku na konferencji w Locarno podpisano Pakt Reński, który gwarantował zachodnią granicę Niemiec. Państwa dawnej ententy podpisały z Niemcami układy normalizujące ich stosunki. Między Niemcami a Polską i Czechosłowacją zostały zawarte traktaty arbitrażowe, gwarantowane przez Francję, co było klęską polskiej polityki zagranicznej. W Polsce uznano układy lokareńskie jako zgodę na rewizję polskich granic zachodnich.
Polska polityka zagraniczna w latach 1926-1935
Głównymi założeniami polityki było zachowanie pokoju w oparciu o Ligę Narodów, zachowanie równowagi w stosunkach między Polską a Niemcami i Polską a ZSRR.
24 kwietnia 1926 roku w Berlinie zostaje podpisany niemiecko-radziecki układ o przyjaźni i neutralności. Niemcy zostają przyjęte do Ligi Narodów we wrześniu 1926 roku. We wrześniu 1926 roku ZSRR i Litwa zawierają układ, w którym Rosja popiera litewskie roszczenia dotyczące Wilna. W grudniu tego roku dochodzi do zamachu stanu w Kownie – nowe władze przyjmują kurs antypolski i proniemiecki.
9 grudnia 1927 roku Józef Piłsudski spotyka się z premierem litewskim Voldemarasem, który zapewnia, iż Litwa pragnie „pokoju”. W styczniu 1927 roku kanclerz Niemiec oświadcza, że Pomorze jest niemieckie. W sierpniu 1929 roku podczas konferencji w Hadze zostaje przyjęty plan Younga dla Niemiec, który ustala nowe zasady spłaty wojennych długów (zmniejszenie, rozłożenie na 59 lat) oraz postanawia znieść kontrolę gospodarki niemieckiej.
27 sierpnia 1928 roku dochodzi do podpisania paktu Brianda-Kelloga o wyrzeczeniu się wojny jako narzędzia prowadzenia polityki (system bezpieczeństwa zbiorowego), natomiast 9 lutego 1929 roku ZSRR, Polska, Rumunia, Estonia i Łotwa podpisują protokół Litwinowa o wyrzeczeniu się siły w dochodzeniu pretensji terytorialnych. 31 października 1930 roku Niemcy i Polska zawierają umowę o likwidacji wzajemnych roszczeń finansowych, zaś 27 marca 1931 roku podpisują wzajemną umowę handlową.
Od początku lat trzydziestych w polskiej polityce zagranicznej realizowana jest „polityka nowego kursu”, za którą przede wszystkim opowiadają się Piłsudski i Józef Beck. Polega ona na dążeniu do utrzymywania dobrosąsiedzkich stosunków, prowadzeniu niezależnej polityki, zagwarantowaniu statusu Wolnego Miasta Gdańska, anulowaniu traktatu mniejszościowego, odzyskaniu Zaolzia oraz nawiązaniu stosunków dyplomatycznych z Litwą. 25 lipca 1932 roku dochodzi do podpisania polsko-radzieckiego układu o nieagresji (na trzy lata), przedłużonego 5 maja 1934 roku na kolejne dziesięć lat (zakładał wyrzeczenie się wojny).
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej z jednej strony i Centralny Komitet Wykonawczy Związku Socjalistycznych Republik Rad z drugiej, (...) postanowili zawrzeć niniejszy traktat (...). Art.1 Obie umawiające się strony, stwierdzając, że wyrzekły się wojny jako narzędzia polityki narodowej w ich wzajemnych stosunkach, zobowiązują się wzajemnie do powstrzymywania się od wszelkich działań agresywnych lub od napaści jedna na drugą zarówno samodzielnie, jak łącznie z innymi mocarstwami. (...) Art.2 W razie gdyby jedna z umawiających się stron została napadnięta przez państwo trzecie lub grupę państw trzecich, druga umawiająca się strona obowiązuje się nie udzielać ani bezpośrednio, ani pośrednio pomocy i poparcia państwu napadającemu przez cały czas trwania zatargu. (...) Art.3 Każda z umawiających się stron obowiązuje się nie brać udziału w żadnych porozumieniach z punktu widzenia agresji jawnie dla drugiej strony wrogich. (...) Art.7 Traktat zawiera się na trzy lata, przy czym o ile jedna z umawiających się stron nie wymówi go na sześć miesięcy przed upływem terminu to będzie się uważało, że okres mocy traktatu został przedłużony automatycznie na dalszy okres dwuletni.* * Pakt zawarty pierwotnie na trzy lata. 5 V 1934r. został przedłużony do 1945 r. |
30 stycznia 1933 roku do władzy w Niemczech dochodzi Adolf Hitler, który głośno mówi, ze polsko-niemiecka granica „krwawi”. W październiku tegoż roku Niemcy występują z Ligi Narodów. 26 stycznia 1934 roku zostaje podpisana na dziesięć lat polsko-niemiecka deklaracja o neutralności i niestosowaniu przemocy.
| Deklaracja pomiędzy polską a Niemcami o niestosowaniu przemocy z 26 stycznia 1934 roku Rząd Polski i Rząd Niemiecki uważają, że nastąpił moment, aby rozpocząć nowy okres w stosunkach politycznych polsko-niemieckich (...) każdy z obu Rządów stwierdza, że przyjęte przezeń dotychczas w stosunku do innych zobowiązania międzynarodowe nie stoją na przeszkodzie pokojowemu rozwojowi ich wzajemnych stosunków, nie są w sprzeczności z niniejszą deklaracją i przez tę deklarację nie są naruszone.(...) |
| W razie gdyby wynikły pomiędzy nimi kwestie sporne, których by się nie dało załatwić w drodze bezpośrednich rokowań, oba Rządy będą szukały tych rozwiązań w każdym poszczególnym wypadku we wzajemnym porozumieniu przy pomocy innych sposobów pokojowych (...). W żadnym jednak wypadku nie będą się one uciekały do stosowania przemocy w celu załatwienia tego rodzaju spraw spornych. (...) Oba Rządy są przeświadczone, że stosunki pomiędzy ich krajami będą się w ten sposób owocnie rozwijały i doprowadzą do ugruntowania dobrego sąsiedzkiego pożycia, co nie tylko dla ich obu krajów, ale i dla pozostałych narodów Europy będzie miało zbawienne następstwa. (...) Deklaracja pozostanie w mocy w ciągu okresu dziesięciu lat, liczonych od dnia wymiany dokumentów ratyfikacyjnych. (...) |
Józef Piłsudski mając na uwagę pakty o nieagresji z Niemcami i ZSRR stwierdził: „Polska siedzi teraz na dwóch stołkach. To nie może trwać długo. Musimy wiedzieć, z którego naprzód spadniemy i kiedy.” 13 września 1934 roku minister spraw zagranicznych Józef Beck wymówił w Lidze Narodów mały traktat wersalski, powołując się na nierówne traktowanie członków Ligii. W licu 1933 roku z inicjatywy Mussoliniego dochodzi do podpisania Paktu Czterech (nieratyfikowany) – Francji, Wielkiej Brytanii, Niemiec i Włoch, który tworzył europejski dyrektoriat mogący dokonywać rewizji traktatów w ramach Ligi Narodów. W maju 1934 roku minister francuski Barthon wysuwa idę Paktu Wschodniego gwarantowanego przez Francję, który miałyby zawrzeć ZSRR, Niemcy, Polska, Czechosłowacja oraz państwa bałtyckie. W październiku tegoż roku ZSRR zostaje przyjęty do Ligi Narodów.
Polska polityka zagraniczna w latach 1935-1939
Głównymi założeniami polityki było zapobieżenie wybuchowi wojny, przekształcenie ewentualnego konfliktu polsko-niemieckiego lub polsko-radzieckiego w wojnę światową. W marcu 1935 roku w Niemczech zostaje wprowadzony powszechny obowiązek wojskowy. Rok później dochodzi do remilitaryzacji Nadrenii. W październiku 1935 roku Włochy podejmują inwazję na Abisynię, zaś w lutym 1936 roku w Hiszpanii wybucha wojna domowa. W czerwcu 1936 roku generał Edward Rydz-Śmigły wydaje nakaz ułożenia planu wojny z Niemcami. W listopadzie Niemcy i Japonia zawierają Pakt Antykominternowski, do którego w 1937 roku przystępują Włochy (podejmowano próby przyciągnięcia Polski do wstąpienia). 12 marca 1938 roku następuje Anschluss (przyłączenie) Austrii. 17 marca 1938 roku rząd polski występuje do rządu Litwy z ultimatum – nawiązanie stosunków dyplomatycznych pod groźbą użycia „innych środków” - zostaje ono przyjęte 19 marca.
Niemcy odbierają Czechosłowacji Sudety – 29 września 1938 roku dochodzi do konferencji w Monachium. Polska 30 września występuje z ultimatum do Czechosłowacji żądając przyłączenia do Polski Śląska Zaolziańskiego. 2 października 1938 roku wojska polskie zajmują Zaolzie, a w grudniu Spisz i Orawę – 802 km² z 227 tysiącami mieszkańców.
| Ultimatum rządu polskiego do rządu czeskiego z 30 września 1938 roku Nota polska z dnia 30 bm. sprecyzowana w sposób ścisły postulaty Rządu Polskiego odnośnie zwrotu Śląska Zaolziańskiego Polsce została dziś przyjęta w całej rozciągłości przez Rząd Republiki Czechosłowackiej, stosownie do brzmienia noty polskiej. Rejon Cieszyna został przekazany władzom wojskowym polskim do godz. 14 w dn. 2 października 1938 roku. Ewakuacja i przekazanie polskim władzom wojskowym reszty powiatu cieszyńskiego i powiatu frysztackiego dokonane zostanie w ciągu 10 dni. Sprawy dotyczące określenia dalszych terytoriów, procedury przewidzianego na nich plebiscytu, spraw rozrachunków, wynikających z przejęcia terytoriów, zostaną uregulowane w następstwie w drodze porozumienia z Rządem w Pradze. Rząd Czechosłowacki wyda zarządzenie niezwłocznego zwolnienia Polaków z wojska czechosłowackiego oraz zwolnienia wszystkich więźniów politycznych narodowości polskiej. Rząd Polski z głęboką radością przyjął fakt, że bolesny spór między obydwoma narodami znalazł pozytywne rozwiązanie w myśl pokojowych intencji narodu polskiego. |
24 października 1938 roku żądanie przyłączenia do Niemiec Gdańska i wybudowania eksterytorialnej autostrady przedstawia ambasadorowi polskiemu – Józefowi Lipskiemu – minister Ribbentrop, ma to doprowadzić do „ostatecznego uregulowania stosunków polsko-niemieckich”.
10 marca 1939 roku Stalin wygłasza słynna kasztanową mowę, w której zapowiadał zbliżenie niemiecko-sowieckie przed podpisaniem paktu Ribbentrop-Mołotow. W swoim referacie Stalin stwierdził, że „Związek Radziecki może porozumieć się z każdym państwem, bez względu na jego ustrój”. Nazwa „kasztanowej mowy” wzięła się bezpośrednio ze słów Stalina, który stwierdził, że nie pozwoli, aby Związek Radziecki „został wciągnięty do konfliktów przez podżegaczy wojennych, którzy przywykli do tego, by inni wyciągali za nich kasztany z ognia”.
15 marca 1939 roku Niemcy zajmują Pragę tworząc Protektorat Czech i Moraw. 21 marca składają oficjalną notę ze swoimi żądaniami względem Polski, którą ta odrzuca 26 marca 1939 roku. 30 marca następują gwarancje brytyjskie na wypadek agresji na Polskę, zaś 6 kwietnia dochodzi do podpisania z Francją układu o wzajemnej pomocy. 28 kwietnia Hitler wypowiada polsko-niemiecki układ o nieagresji, 5 maja 1939 roku Józef Beck wygłasza słynne przemówienie w polskim Sejmie zaznaczając, iż Polacy „nie znają pojęcia pokoju za wszelką cenę”. Minister stwierdził konieczność zachowania dotychczasowego statusu Gdańska i podkreślił wolę stawienia oporu niemieckim żądaniom, nawet za cenę konfliktu zbrojnego.
| Fragment przemówienia Józefa Becka w polskim Sejmie z 5 maja 1939 roku Słyszę żądanie aneksji Gdańska do Rzeszy, z chwilą, kiedy na naszą propozycję, złożoną dn. 26 marca wspólnego gwarantowania istnienia i praw Wolnego Miasta nie otrzymuję odpowiedzi, a natomiast dowiaduje się następnie, że została ona uznana za odrzucenie rokowań – to muszę sobie postawić pytanie, o co właściwie chodzi? Czy o swobodę ludności niemieckiej Gdańska, która nie jest zagrożona, czy o sprawy prestiżowe, czy też o odepchnięcie Polski od Bałtyku, od którego Polska odepchnąć się nie da! (...) Pokój jest rzeczą cenną i pożądaną. Nasza generacja, skrwawiona w wojnach, na pewno na okres pokoju zasługuje. Ale pokój, jak prawie wszystkie sprawy tego świata, ma swoją cenę, wysoką, ale wymierną. My w Polsce nie znamy pojęcia pokoju za wszelką cenę. Jest jedna tylko rzecz w życiu ludzi, narodów i państw, która jest bezcenna. Tą rzeczą jest honor. |
19 maja dochodzi do podpisania polsko-francuskiego protokołu – w razie agresji niemieckiej na Polskę francuskie lotnictwo uderzy natychmiast na III Rzeszę, zaś siły lądowe zostaną użyte w ciągu piętnastu dni. 23 sierpnia 1939 roku dochodzi do zawarcia paktu Ribbentrop-Mołotow, a 25 sierpnia do układu polsko-brytyjskiego o wzajemnej pomocy – do 15 dnia wojny Polska miała otrzymać pomoc brytyjskiej marynarki.
Dowiedz się więcej
Komentarze
artykuł / utwór: Polityka zagraniczna II Rzeczypospolitej
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)