klp.plDo kryzysu parlamentarnego w 1926 roku doprowadziło kilka czynników. Przede wszystkim na polskiej scenie politycznej funkcjonowało bardzo wiele partii – w 1925 roku było ich 96. Sytuacja narodowościowa wpływała na to, ze obok partii polskich powstawały partie mniejszości narodowych. W związku z wielopartyjnością trudno było zbudować w parlamencie trwałą większość, która pozwoliłaby na prowadzenie jednolitej i długofalowej polityki państwa. Nietrwałość większości parlamentarnej powodowała częste zmiany rządów (do 1926 roku funkcjonowało 14 gabinetów). Często wybuchały polityczne skandale i kwitła korupcja. Józef Piłsudski opowiadał się za ograniczeniem całego systemu parlamentarnego i wprowadzeniem silnie scentralizowanej władzy autorytarnej.
Na problemy z budowaniem młodej demokracji nałożyły się niepowodzenia w polityce gospodarczej kolejnych rządów. Nieustabilizowanie rynku wewnętrznego, wojna celna z Niemcami, a także liczne strajki i manifestacje. Do kryzysu przyczyniły się także konflikty społeczne, porażki w polityce zagranicznej, szerzącą się korupcję, a także zaostrzenie konfliktów na tle narodowościowym. Impulsem do przeprowadzenia zamachu stało się powołanie przez prezydenta Stanisława Wojciechowskiego rządu Wincentego Witosa – Chjeno-Piasta, złożonego z przedstawicieli endecji, chadecji, NPR, PSL „Piast”.Przebieg zamachu majowego
10 maja 1926 roku minister spraw wojskowych – generał Lucjan Żeligowski – wydał rozkaz o koncentracji specjalnie dobranych wojsk w okolicach Rembertowa pod Warszawą. Dzień później pojawiły się pogłoski o zamiarze aresztowania Józefa Piłsudskiego. 12 mają oddziały wierne Marszałkowi podjęły marsz na Warszawę wraz z pułkami z Garwolina, Pułtuska i Ciechanowa (ok. 2 tysięcy żołnierzy, 3 baterie artylerii). Opanowały one Dworzec Wschodni, siedzibę MSW, siedzibę Dowództwa Okręgu Korpusu w Warszawie. O godzinie 17.00 doszło do rozmowy Piłsudskiego z prezydentem Wojciechowskim na moście Poniatowskiego. Wynik dyskusji przekreślił szanse na pokojowe przejęcie władzy przez piłsudczyków.
| Relacja prezydenta Wojciechowskiego ze spotkania z Piłsudskim na moście Poniatowskiego |
| ”Nadjechało auto z Piłsudskim i paru oficerami. Zbliżył się on sam do mnie, powitałem go słowami: stoję na straży honoru wojska polskiego, co widocznie wzburzyło go, gdyż uchwycił mnie za rękę i zduszonym głosem powiedział: - No, no! Tylko nie w ten sposób… Strząsnąłem jego rękę i nie dopuszczając do dyskusji: - Reprezentuję tutaj Polskę, żądam dochodzenia swych pretensji na drodze legalnej. – Dla mnie droga legalna zamknięta – wyminął mnie i skierował się do stojącego o kilka kroków za mną szeregu żołnierzy. Zrozumiałem to jako chęć buntowania żołnierzy przeciwko rządowi w mojej obecności, dlatego idąc wzdłuż szeregu do swego samochodu, zawołałem: - Żołnierze, spełnijcie swój obowiązek.” |
Między 12 a 14 maja w Warszawie trwały walki – między innymi na moście Kierbiedzia, Placu Zamkowym, Krakowskim Przedmieściu i Placu Saskim, zaś rząd przenosi się do Belwederu i oczekuje na dalszy rozwój wydarzeń. Wojskami wiernymi rządowi dowodzi generał Józef Malczewski, zaś obrona stolicy generał Rozwadowski. Prawowite władze nie dostają wsparcia z Krakowa, Lwowa (Sikorski) i Poznania. PPS ogłasza powszechny strajk, buntuje też kolejarzy, którzy utrudniają transport wojsk wiernych rządowi do stolicy. Pod wieczór 14 maja sytuacja wojsk rządowych jest beznadziejna – muszą się wycofać do Wilanowa.
14 maja 1926 roku rząd Wincentego Witosa oraz prezydent Wojciechowski podają się do dymisji. Na czele państwa staje marszałek Sejmu – Maciej Rataj, zaś nowym premierem Kazimierz Bartel. Działania zbrojne zostają zaniechane, a 15 maja zakończone. W sumie podczas zamachu majowego poległo 215 żołnierzy i 164 cywilów. Wspólny pogrzeb wszystkich poległych odbył się 17 maja w obecności nowego rządu Kazimierza Bartla i delegacji walczących oddziałów, co miało podkreślić jednakowe traktowanie ofiar obydwu stron.
Skutki zamachu majowego
31 maja 1926 roku Zgromadzenie Narodowe sankcjonuje majowy zamach stanu, wybierając na prezydenta marszałka Józefa Piłsudskiego, który jednak odmawia przyjęcia stanowiska. Dla siebie zachowuje jedynie stanowisko ministra spraw wojskowych. 1 czerwca 1926 roku prezydentem zostaje wskazany przez Piłsudskiego Ignacy Mościcki. Piłsudski po zamachu majowym przenosi się do Belwederu.
Prawno-ustrojowym następstwem zamachu majowego była nowelizacja konstytucji z 2 sierpnia 1926 roku (nowela sierpniowa) wzmacniająca role prezydenta.
| Ustawa zmieniająca i uzupełniająca konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z 17 III 1921 roku, tzw. nowela sierpniowa, z 2 VIII 1926 roku (…) Art. 3. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje, otwiera, odracza i zamyka Sejm i Senat. Sejm winien być zwołany na pierwsze posiedzenie w trzeci wtorek po dniu wyborów i corocznie najpóźniej w październiku na sesję zwyczajną. Prezydent Rzeczypospolitej może zwołać Sejm w każdym czasie na sesję nadzwyczajną wedle własnego uznania, a winien to uczynić na żądanie 1/3 ogółu posłów w ciągu dwóch tygodni. Art. 4. Prezydent Rzeczypospolitej rozwiązuje Sejm i Senat po upływie czasu, na który zostały wybrane (art. 11). Prezydent Rzeczypospolitej może rozwiązać Sejm i Senat przed upływem czasu, na który zostały wybrane, na wniosek Rady Ministrów umotywowanym orędziem, jednakże tylko raz jeden z tego samego powodu. Wybory odbędą się w ciągu 90 dni od dnia rozwiązania; termin ich będzie oznaczony bądź w orędziu prezydenta o rozwiązaniu Sejmu i Senatu, bądź w uchwale Sejmu lub Senatu. Art. 5. Prezydent Rzeczypospolitej ma prawo, w czasie gdy Sejm i Senat są rozwiązane, aż do chwili ponownego zebrania się Sejmu (art. 25), wydawać w razie nagłej konieczności państwowej rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie ustawodawstwa państwowego. Rozporządzenia te nie mogą jednak dotyczyć zmiany konstytucji i spraw przewidzianych w art. 3 (…) Prezydent Rzeczypospolitej: I. Mościcki |
6 sierpnia 1926 roku zostaje wydany dekret „O organizacji najwyższych władz wojskowych”. Podstawę polityczną nowej władzy stanowiła lewica (PSL „Wyzwolenie” - B. Miedziński, PPS – J. Moraczewski), skrzydło liberalne (K. Bartel, I. Mościcki, E. Kwiatkowski) oraz oficerowie z POW i II Oddziału Sztabu Generalnego – zwolennicy rządów silnej ręki (gen. E. Rydz-Śmigły, płk. F. Sławoj-Składkowski, płk. K. Świtalski). W marcu 1927 roku z chwilą uchwalenia budżetu zamknięto sesję Sejmu. Kadencja Sejmu wygasła 28 listopada 1927 roku. Zamach majowy umożliwił utworzenie w następnych wyborach Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem(BBWR) złożonego z konserwatystów, wiernych hasłom sanacji moralnej i ideologii prymatu państwa nad grupą i jednostką. BBWR stał się zapleczem przyszłych rządów, nazywanych często „rządami pułkowników”, współpracujących z Piłsudskim i do końca jego dni podległych decyzjom Marszałka.
Dowiedz się więcej
1 Pierwszy rozbiór Polski
2 Rozwój partii politycznych w II Rzeczpospolitej
3 Stan wojenny 1981 i schyłek socjalizmu w Polsce
2 Rozwój partii politycznych w II Rzeczpospolitej
3 Stan wojenny 1981 i schyłek socjalizmu w Polsce
Komentarze
artykuł / utwór: Geneza przebieg i skutki zamachu majowego
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)