klp.plW 1919 roku utworzono Związek Ludowo-Narodowy (ZL-N). Początkowo skupiał wiele stronnictw narodowych. W kolejnych miesiącach odbyła się krystalizacja partii i programu pod wodzą Narodowej Demokracji (endecji). Ugrupowanie składało się z przedstawicieli inteligencji i klasy średniej, częściowo popierało je drobnomieszczaństwo i chłopstwo, duchowieństwo oraz ziemiaństwo. Głównym hasłem endecji był nacjonalizm nawołujący do umacniania sił narodu polskiego. Członkowie opowiadali się za solidaryzmem społecznym – zgody wszelkich grup społecznych w imię narodowego interesu. Jako nacjonaliści – endecy – sprzeciwiali się przyznawania praw mniejszościom narodowym, opowiadali się za ich asymilacją i polonizacją szczególnie wielonarodowych Kresów Wschodnich. Cechował ich antysemityzm (w Żydach widzieli wrogów Polski, domagali się ich wywłaszczenia i usunięcia z kraju), a także niechęć głównie do Niemców i Ukraińców. Zwolennicy Romana Dmowskiego opowiadali się za systemem parlamentarnym i silnym rządem kosztem ograniczenia uprawnień sejmu. Przeciwstawiali się ingerencji państwa w sprawy gospodarcze popierając idee liberalne. Elementem ideologii endeków było wykształcenie nowych pokoleń młodzieży w duchu narodowym. Służyło temu zakładanie takich grup jak Młodzież Wszechpolska (1922).
W 1928 roku endecy zmienili swą nazwę na Stronnictwo Narodowe. Głównymi przedstawicielami partii byli Roman Dmowski, Stanisław Głąbiński, a także Władysław i Stanisław Grabscy. W czasach kryzysu gospodarczego stronnictwo prawicowe podzieliło się na dwa stronnictwa - „młodych” i „starych”. „Starzy” pragnęli ograniczenia władzy parlamentarnej na rzecz władzy wykonawczej, zaś zgromadzeni wokół Dmowskiego „młodzi” (Obóz Wielkiej Polski) opowiadali się za rządami totalitarnymi. To oni głosili coraz silniej hasła antysemickie, szowinistyczne i antydemokratyczne. Obóz Wielkiej Polski szybko zyskiwał zwolenników (początek lat 30. ok. 25 tysięcy). W celu przekonania do swych poglądów stosował metody bliskie ugrupowaniom faszystowskim i nazistowskim. Bojówki OWP prowokowały otwarte starcia. OWP został rozwiązany w 1933 roku przez władze z powodu zagrożenia jakie stanowił dla bezpieczeństwa publicznego. W kwietniu 1934 roku doszło do rozłamu w Stronnictwie Narodowym – powstał Obóz Narodowo-Radykalny (ON-R), który w wyniku antypaństwowych akcji został zdelegalizowany. Jako ugrupowanie tajne ON-R podzielił się w 1935 roku na skrajny ON-R „Falanga” i ON-R „ABC”. Młodzi sprzeciwiali się ekonomicznemu liberalizmowi, pragnęli parcelacji majątków, upaństwowienia kapitału zagranicznego i żydowskiego, identyfikując się z faszystowską ideą „państwa-narodu”.
Ugrupowania chrześcijańsko-społeczne
Chrześcijańska demokracja skupiała część drobnomieszczaństwa, inteligencji oraz robotników. We wrześniu 1919 roku organizacje chrześcijańsko-społeczne zjednoczyły się tworząc Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji, zwane chadecją. Opierali się na myśli chrześcijańskiej z encykliki „Rerum novarum”. Opowiadali się za własnością prywatną, nie zgadzając się jednak na rozwój liberalizmu, a także interwencjonizm państwowy. Wierzyli, że majętni właściciele sami wyrzekną się bezwzględnego dążenia do zysku. Opowiadali się za rozwojem spółdzielczości, a także silnym powiązaniem państwa z Kościołem.
Ugrupowania konserwatywne
Główni przedstawiciele konserwatyzmu to członkowie ziemiaństwa, duchowieństwa i bogatych chłopów. Ich główne partie to Stronnictwo Prawicy Narodowej (głównie działacze z Galicji) i Stronnictwo Chrześcijańsko-Narodowe (dawne Królestwo Polskie i zabór pruski). Ich główną ideą była zasada solidaryzmu społecznego. Odwoływali się także do ideologii narodowej. Przeciwstawiali się reformie rolnej (tylko dobrowolna parcelacja), popierali związek państwa z Kościołem. Do najważniejszych przedstawicieli należeli Janusz Radziwiłł, Stanisław Cat-Mackiewicz, Stanisław Stroński.
Ugrupowania chłopskie
W początkowym okresie po odzyskaniu przez Polskę niepodległości istniały trzy ugrupowania chłopskie – PSL „Piast” i PSL „Lewica” (dawny galicyjski PSL) oraz PSL „Wyzwolenie” (Królestwo Polskie). Po odzyskaniu niepodległości partie te rozszerzyły działalność na cały kraj – wszystkie popierały system demokracji parlamentarnej, reformę rolną oraz rozbudowę samorządów. Najbardziej umiarkowane poglądy głosiło PSL „Piast”, na którego czele stali Wincenty Witos, Maciej Rataj i Jan Dąbski. Reforma rolna miała według nich przebiec stopniowo i za odszkodowaniem, nie pragnęli także radykalnego rozdzielenia Kościoła od państwa. PSL „Wyzwolenie” i PSL „Lewica” głosiły radykalny program reformy rolnej (przymusowa parcelacja, państwo miało wypłacać odszkodowania), rozdziału Kościoła od państwa, przestrzegania wolności obywatelskich i praw mniejszości. Do zjednoczenia partii chłopskich doszło w 1931 roku – powstało wówczas Stronnictwo Ludowe. Młodzież związana z ludowcami zrzeszona była w Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici”.
Ugrupowania robotnicze
Partie robotnicze w Polsce dzieliły się na narodowe, socjalistyczne i komunistyczne. W 1920 roku powstała Narodowa Partia Robotnicza (NPR). Partia kładła nacisk na interesy narodowe, jednak nie zapominała o konfliktach między pracownikami i pracodawcami. Postulowała o stopniowe wdrażanie reform socjalnych. W związku z pokrewieństwem z chadekami partie połączyły się w 1937 roku tworząc Stronnictwo Pracy.
W 1919 roku zjednoczyły się partie socjalistyczne z trzech zaborów tworząc Polską Partię Socjalistyczną Do socjalistów należeli m.in. Jędrzej Moraczewski i Ignacy Daszyński. PPS popierała demokrację parlamentarną i prawa mniejszości narodowych. Walczyła o wprowadzenie pakietu ustaw socjalnych, powszechna oświatę, uspołecznienie niektórych gałęzi gospodarki.
Na marginesie życia społecznego była partia komunistyczna. W grudniu 1918 roku SDKPiL oraz PPS-Lewica połączyły się tworząc Komunistyczną Partię Robotniczą Polski. W 1925 roku została ona przekształcona w Komunistyczną Partię Polski. Komuniści polscy opowiadali się za rewolucją, nawoływali do tworzenia rad robotniczych i „dyktatury proletariatu”. Pragnęli nacjonalizacji przemysłu i likwidacji własności rolnej. Partia w 1919 roku została zdelegalizowana w związku ze stosowaniem terroryzmu. KPP nie zaprzestała jednak swej sabotażowej działalności, dlatego była ostro zwalczana przez władze państwowe. W 1938 roku przywódcy KPP zostali zamordowani na terenie ZSRR z wyroku władz Międzynarodówki Komunistycznej.
Ugrupowania sanacyjne
W 1928 roku w kraju powstał złożony z konserwatystów, wiernych hasłom sanacji moralnej i ideologii prymatu państwa nad grupą i jednostką, Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR). Stał się on zapleczem przyszłych rządów, nazywanych często „rządami pułkowników”, współpracujących z Józefem Piłsudskim i do końca jego dni podległych decyzjom Marszałka. Na czele nowego apartyjnego ugrupowania stanęli Walery Sławek, Kazimierz Bartel, K. Świtalski. Uznawali oni wartość państwa jako dobra najwyższego, ogólnospołeczny solidaryzm, ograniczenie praw parlamentu na rzecz rządu, interwencjonizm państwowy, a także militaryzację gabinetów rządzących. Grupa ta utrzymywała władzę do śmierci Piłsudskiego 12 maja 1935 roku. Program BBWR ograniczał się do idei sanacji i nadrzędności państwa nad społeczeństwem i jednostką.
| Deklaracja Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem z 20 stycznia 1928 roku Idziemy do obecnych wyborów z hasłem, by to przeklęte zło, które trawiło tak jeszcze niedawno nasze Państwo, nie mogło nigdy powrócić. (...) Miały być nasze dotychczasowe sejmy stróżem praw, a więc przede wszystkim tej powszechnie uznanej zasady, że nie wolno ciałom prawodawczym, pod grozą zniszczenia siły Państwa, sięgać po władze wykonawczą. Sejmy nasze tę podstawą zasadę systematycznie gwałciły do maja 1926r.; deptały praworządność każdego dnia i każdej godziny. ( ... ) W całym kraju jak długi i szeroki, zarówno w biurach ministerstw, jak i najwyższych urzędników, szalała zaraz ingerencji prezesów klubów, posłów, prowincjonalnych dygnitarzy partyjnych, pospolitych agitatorów. Młoda i nie dość silna i zwarta machina państwowa stała się żerowiskiem najsprzeczniejszych wpływów i protekcji, które decydowały o wykonaniu czy poniechaniu ustaw, o rozporządzeniach, o mianowaniach. ( ... ) Nakazem chwili obecnej jest nie dopuścić do powrotu tych metod rozprzęgania Państwa. Musimy dążyć do tego, by przyszły Sejm i Senat wzmocniły władzę Prezydenta, dokonały mądrego w zasadach i praktyce rozdziału uprawnień władzy wykonawczej i poprawiły nasz ustrój, tak by gwarantował siłę i sprawność w rządzeniu. Bez tego nie będzie można kontynuować tej poprawy stosunków, które wszyscy dziś naocznie widzą. Bez siły Państwa i rządu na nic wszelkie programy i najpiękniejsze hasła, bo nikt ich wtedy w życie wprowadzić nie zdoła. Bez dobrego ustroju Państwa nie ma dobrobytu ogólnego. Bez dobrobytu - słabi i uzależni być musimy, niezdolnymi do istotnego zwalczania komunizmu i anarchii. ( ... ) Pragniemy, by przyszli posłowie zwracali szczególną uwagę na zagadnienia gospodarcze naszego młodego Państwa, dążyli do planowego wzmożenia produkcji krajowej, podniesienia zdolności wytwórczej na wszystkich polach pracy polskiej, i by ten trud godzenia interesów podejmowali bez uprzedzeń i animozji partyjnych. ( ... ) Dlatego uważamy, że współpraca z rządem Marszałka Piłsudskiego jest dziś dla każdego obywatela nakazem obowiązku patriotycznego i mądrością stanu ( ... ) |
Po śmierci Marszałka nastąpił okres walki o władzę. BBWR poniósł klęskę w wyborach wrześniowych 1935 roku, w wyniku której został rozwiązany. Wyłoniły się trzy grupy: grupa zamkowa – zwolennicy prezydenta Ignacego Mościckiego o umiarkowanym programie, grupa wojskowa (Edward Rydz-Śmigły) opowiadająca się za rządami silnej reki oraz niezależni (ulica Wierzbowa – Józef Beck).
W 1935 roku powstał, pod wodzą Edwarda Rydza-Śmigłego Obóz Zjednoczenia Narodowego – organizacja o charakterze autorytarnym, nacjonalistyczna i wyznająca ideę wodzowską (A. Koc, S. Skwarczyński). Potocznie zwana był Ozonem. Program ugrupowania opierał się na zasadzie solidaryzmu społecznego. Podstawą zgody miało być silne państwo. Ozon zorganizowany był na wzór ugrupowań faszystowskich – stosował terminologię wojskową, wyznawał kult armii i Marszałka. Z Ozonem zaczęły współpracować środowiska nacjonalistyczne (ON-R „Falanga”), a część sanacji zaczęła występować przeciw OZN.
Dowiedz się więcej
1 Kryzys polityczny państwa polskiego w II połowie XVII wieku
2 Problemy i sukcesy polskiej gospodarki w okresie międzywojennym
3 Hołd Pruski
2 Problemy i sukcesy polskiej gospodarki w okresie międzywojennym
3 Hołd Pruski
Komentarze
artykuł / utwór: Rozwój partii politycznych w II Rzeczpospolitej
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)