W Galicji powstaÅ‚o poczÄ…tkowo kilka nowych oÅ›rodków wÅ‚adzy. 19 października ustanowiono RadÄ™ NarodowÄ… Åšlaska CieszyÅ„skiego. W zwiÄ…zku z rozpadem monarchii austro-wÄ™gierskiej, 28 października 1918 roku w Krakowie powstaÅ‚a Polska Komisja Likwidacyjna (pierwszy polski rzÄ…d dzielnicowy), na czele której stanÄ…Å‚ lider PSL „Piast” – Wincenty Witos, popierana przez wszystkie ugrupowania galicyjskie. Nowy organ zabraÅ‚ siÄ™ za likwidowanie administracji austriackiej, w nocy z 30 na 31 października zdobyto w stolicy MaÅ‚opolski koszary i przejÄ™to wÅ‚adzÄ™ cywilnÄ… oraz wojskowÄ… w mieÅ›cie. ZaczÄ™to tworzyć polskie wojsko i wkrótce Galicja Zachodnia zostaÅ‚a przez Austriaków opuszczona. Z kolei w Galicji Wschodniej, gdzie we Lwowie w październiku utworzono TymczasowÄ… KomisjÄ™ RzÄ…dzÄ…cÄ…, wycofujÄ…cy siÄ™ Austriacy przekazali wÅ‚adzÄ™ Komitetowi Wojskowemu UkraiÅ„ców, który proklamowaÅ‚ powstanie ZachodnioukraiÅ„skiej Republiki Ludowej. W nocy z 31 października na 1 listopada UkraiÅ„cy usiÅ‚owali zdobyć Lwów, który broniÅ‚y nieliczne oddziaÅ‚y oraz ludność cywilna („orlÄ™ta lwowskie”).W Królestwie Polskim, w którym formalnie rzÄ…dziÅ‚a Rada Regencyjna, w nocy z 6 na 7 listopada Konwent Organizacji „A” (zwolennicy PiÅ‚sudskiego) powoÅ‚ali w Lublinie Tymczasowy RzÄ…d Ludowy Republiki Polskiej. Premierem zostaÅ‚ Ignacy DaszyÅ„ski, zaÅ› czÅ‚onkami socjaliÅ›ci i ludowcy (PPS, PPSD, PSL „Wyzwolenie” oraz kierownictwo POW).
Manifest rzÄ…du lubelskiego – 7 listopada 1918 rok Do ludu polskiego! Robotnicy, wÅ‚oÅ›cianie i żoÅ‚nierze polscy! Nad skrwawionÄ… i umÄ™czonÄ… ludzkoÅ›ciÄ… wschodzi zorza pokoju i wolnoÅ›ci. W gruzy walÄ… siÄ™ rzÄ…dy kapitalistów, fabrykantów i obszarników, rzÄ…dy militarnego ucisku i spoÅ‚ecznego wyzysku mas pracujÄ…cych. WszÄ™dzie lud pracujÄ…cy dochodzi do wÅ‚adzy. I nie zaÅ›wita lepsza dola nad narodem polskim, jeżeli rdzeÅ„ i olbrzymia jego wiÄ™kszość, lud pracujÄ…cy, nie ujmie w swoje rÄ™ce budowy podwalin naszego życia spoÅ‚ecznego i paÅ„stwowego. Nie może losem narodu polskiego nadal kierować Rada Regencyjna, przez obce i wrogie czynniki nam narzucone, która swojÄ… ugodowÄ… i reakcyjnÄ… politykÄ…, oddajÄ…c jednoczeÅ›nie niemal dyktatorskÄ… wÅ‚adzÄ™ w rÄ™ce austriackiego żoÅ‚daka, Rozwadowskiego, pcha naród polski ku przepaÅ›ci.[...] Jako Tymczasowy RzÄ…d Ludowy Polski postanawiamy i ogÅ‚aszamy poniższe prawa, obowiÄ…zujÄ…ce caÅ‚y naród polski od chwili wydania niniejszego dekretu: 1) PaÅ„stwo polskie, obejmujÄ…ce sobÄ… wszystkie ziemie, zamieszkane przez lud polski, z wÅ‚asnym wybrzeżem morskim, stanowić ma po wszystkie czasy polskÄ… RepublikÄ™ LudowÄ…, której pierwszego prezydenta obierze Sejm Ustawodawczy [...] 4) Sejm Ustawodawczy zwoÅ‚any bÄ™dzie przez nas jeszcze w roku bieżącym na podstawie powszechnego bez różnicy pÅ‚ci, równego, bezpoÅ›redniego, tajnego i proporcjonalnego gÅ‚osowania. Ordynacja wyborcza bÄ™dzie przysÅ‚ugiwaÅ‚o każdemu obywatelowi i obywatelce, majÄ…cym 21 lat skoÅ„czonych. 5) Z dniem dzisiejszym ogÅ‚aszamy w Polsce caÅ‚kowite, polityczne i obywatelskie równouprawnienie wszystkich obywateli bez różnicy pochodzenia, wiary i narodowoÅ›ci, wolność sumienia, druku, sÅ‚owa, zgromadzeÅ„, pochodów, zrzeszeÅ„, zwiÄ…zków zawodowych i strajków [...] 8) W przemyÅ›le, rzemiosÅ‚ach i handlu wprowadzamy niniejszym oÅ›miogodzinny dzieÅ„ roboczy. Na Sejm ustawodawczy wniesiemy projekty nastÄ™pujÄ…cych reform spoÅ‚ecznych: a) przymusowe wywÅ‚aszczenie i zniesienie wielkiej i Å›redniej wÅ‚asnoÅ›ci ziemskiej i oddanie jej w rÄ™ce ludu pracujÄ…cego pod kontrola paÅ„stwowÄ…; b) upaÅ„stwowienie kopalÅ„, salin, przemysÅ‚u naftowego, dróg komunikacyjnych oraz innych działów przemysÅ‚u, gdzie siÄ™ to da od razu uczynić; |
c) udział robotników w administracji tych zakładów przemysłowych, które nie zostaną od razu upaństwowione[...] |
7 listopada ogÅ‚osiÅ‚ on „Manifest o przejÄ™ciu wÅ‚adzy do utworzenia sejmu ustawodawczego”. WprowadzaÅ‚ podstawowe swobody obywatelskie oraz postÄ™powe ustawodawstwo socjalne, z oÅ›miogodzinnym dniem pracy na czele. ZapowiedziaÅ‚ także reformÄ™ rolnÄ…, nacjonalizacjÄ™ gospodarki, demokratyzacjÄ™ ustroju politycznego, wprowadzenie powszechnego, bezpÅ‚atnego i Å›wieckiego nauczania.
PiÅ‚sudczycy w oparciu o rzÄ…d planowali przeprowadzenie powstania ludowego przeciw Niemcom. 10 listopada (dzieÅ„ po abdykacji cesarza Wilhelma II i przejÄ™ciu wÅ‚adzy w Berlinie przez socjalistów) Rada Å»oÅ‚nierska garnizonu warszawskiego przejęła dowództwo w swe rÄ™ce i zwróciÅ‚a siÄ™ do przybyÅ‚ego z Magdeburga Józefa PiÅ‚sudskiego (powitany zostaÅ‚ na dworcu przez kilku czÅ‚onków POW i czÅ‚onka Rady Regencyjnej Z. Lubomirskiego) w sprawie wycofania oddziałów okupacyjnych. DziÄ™ki zawartemu 11 listopada porozumieniu udaÅ‚o siÄ™ uniknąć starć, szczególnie, że tego dnia Niemcy podpisaÅ‚y w Compégne we Francji bezwarunkowÄ… kapitulacjÄ™.
W zaborze pruskim także doszło do wystąpień przeciw zaborcy. Inicjatywę przejął związany z narodowcami Centralny Komitet Obywatelski, który powstał w lipcu 1918 roku, współpracujący z paryskim Komitetem Narodowym Polski Romana Dmowskiego. 10 listopada Centralny Komitet Obywatelski ujawnił się i przystąpił do tworzenia rad ludowych, na których czele stanęła Naczelna Rada Ludowa, także związana z endecją.
11 listopada Rada Regencyjna przekazaÅ‚a Józefowi PiÅ‚sudskiemu naczelne dowództwo nad wojskiem – Polskimi SiÅ‚ami Zbrojnymi, a trzy dni później zdecydowaÅ‚a o rozwiÄ…zaniu siÄ™ i przekazaniu mu peÅ‚ni wÅ‚adzy.
Akt przekazania przez Radę Regencyjną pełni władzy Józefowi Piłsudskiemu z 14 XI 1918 roku Do Naczelnego Dowódcy Wojsk Polskich Józefa Piłsudskiego Stan przejściowy podziału zwierzchniej władzy państwowej, ustanowiony odezwą z dnia 11 listopada 1918 roku, nie może trwać bez szkody dla powstającego Państwa Polskiego. Władza ta powinna być jednolita. Wobec tego, kierując się dobrem Ojczyzny, postanawiamy Radę Regencyjną rozwiązać, a od tej chwili obowiązki nasze i odpowiedzialność względem narodu polskiego w Twoje ręce, Panie Naczelny Dowódco, składamy do przekazania Rządowi Narodowemu. |
Warszawa, dnia 14 listopada 1918 r. Aleksander Kakowski Józef Ostrowski Zdzisław Lubomirski |
Lubelski rzÄ…d Ignacego DaszyÅ„skiego podaÅ‚ siÄ™ do dymisji, a misjÄ™ utworzenia nowego rzÄ…du przekazano socjaliÅ›cie (nie udaÅ‚o siÄ™ nawiÄ…zać współpracy z endecjÄ… i PSL „Piast”) JÄ™drzejowi Moraczewskiemu (powoÅ‚anie gabinetu 18 listopada). 22 listopada PiÅ‚sudski wraz z nowym premierem podpisali dekret o organizacji najwyższych wÅ‚adz paÅ„stwowych, który stwierdzaÅ‚, że Polska jest republikÄ…, a najwyższÄ… wÅ‚adzÄ™ w paÅ„stwie do zwoÅ‚ania Sejmu Ustawodawczego sprawować bÄ™dzie Tymczasowy Naczelnik PaÅ„stwa Polskiego w osobie PiÅ‚sudskiego. SocjaliÅ›ci pragnÄ™li utworzyć struktury wÅ‚adzy, które cieszyÅ‚yby siÄ™ szerokim poparciem spoÅ‚ecznym, jednak bez porozumienia z endecjÄ… byÅ‚o to niezwykle trudne.
21 listopada Moraczewski wydaÅ‚ do narodu manifest, akcentujÄ…cy ludowy charakter nowej wÅ‚adzy – zapowiadaÅ‚ on reformÄ™ rolnÄ… i nacjonalizacjÄ™ „dojrzaÅ‚ych” gałęzi przemysÅ‚u (uzależnienie od decyzji Sejmu), gwarantowaÅ‚ oÅ›miogodzinny dzieÅ„ pracy, a także ubezpieczenie robotników na wypadek choroby. 28 listopada wydano dekret o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego. ZakÅ‚adaÅ‚ on powszechne, równe, bezpoÅ›rednie, tajne i proporcjonalne prawo wyborcze dla wszystkich obywateli powyżej 21 roku życia bez różnicy pÅ‚ci. PrzyszÅ‚e wybory miaÅ‚y siÄ™ odbyć 26 stycznia 1919 roku.
Nowe wÅ‚adze poczÄ…tkowo uznaÅ‚y jedynie Niemcy. PaÅ„stwa Ententy nie chciaÅ‚y współpracować z byÅ‚ym sojusznikiem paÅ„stw centralnych. Pod koniec grudnia krakowska Polska Komisja Likwidacyjna podporzÄ…dkowaÅ‚a siÄ™ rzÄ…dowi Moraczewskiego (podobnie jak RN ÅšlÄ…ska CieszyÅ„skiego i Tymczasowa Komisja RzÄ…dzÄ…ca we Lwowie), który kontrolowaÅ‚ tereny Królestwa Polskiego bez Suwalszczyzny, a także GalicjÄ™ na Zachód od PrzemyÅ›la z Lwowem i ÅšlÄ…skiem CieszyÅ„skim. 16 grudnia powstaje Komunistyczna Partia Robotnicza Polski (z SDKPiL i PPS „Lewicy”), która odrzuca niepodlegÅ‚oÅ›ciowy program. W zwiÄ…zku z tym, że rzÄ…d Moraczewskiego nie miaÅ‚ poparcia Wielkopolski, Komitet Narodowy Polski w Paryżu oraz paÅ„stw ententy 16 stycznia PiÅ‚sudski zdecydowaÅ‚ siÄ™ na powoÅ‚anie rzÄ…du pod przewodnictwem Ignacego Paderewskiego, który cieszyÅ‚ siÄ™ szacunkiem wÅ›ród wszystkich Å›rodowisk. Wkrótce zostaÅ‚ on uznany przez KNP w Paryżu, a stacjonujÄ…ca tam armia polska wiosnÄ… 1919 roku rozpoczęła ewakuacje do Polski.
Jeszcze w 1918 roku w Wielkopolsce wybucha powstanie. Sejm Dzielnicowy, który obradował od 3 do 5 grudnia postanowił poczekać na zakończenie konferencji pokojowej z Niemcami. Przyjazd 26 grudnia do Poznania Paderewskiego dał impuls Niemcom do ataków na ludność polską, które doprowadziły do wystąpienia przeciw okupantom. 8 stycznia 1919 roku wyzwolone obszary przejmuje Naczelna Rada Ludowa. Wojskami powstańczymi dowodzi mjr Stanisław Taczak, a od 16 stycznia generał Józef Dowbór-Muśnicki. W połowie stycznia Niemcy przystąpili do kontrofensywy, jednak na tereny Wielkopolski rozciągnięto warunki rozejmu z 11 listopada 1918 roku. Walki ustały 16 lutego 1919 roku, a o losie Wielkopolski miała rozstrzygnąć konferencja pokojowa.
Dowiedz się więcej
1 Wojny polsko-szwedzkie (do 1635 roku)
2 Wielka wojna 1409-1411
3 Powstanie krakowskie 1846 i Wiosna Ludów na ziemiach polskich
2 Wielka wojna 1409-1411
3 Powstanie krakowskie 1846 i Wiosna Ludów na ziemiach polskich
Komentarze
artykuÅ‚ / utwór: Odrodzenie niepodlegÅ‚ego paÅ„stwa polskiego – X-XII 1918

include ("../reklama_komentarz.php"); ?>
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)
