klp.plNa początku XX wieku nastroje w Królestwie Polskim względem caratu były w całym społeczeństwie negatywne. Uciskani byli zarówno robotnicy i chłopi, jak i inteligencja. Zbiurokratyzowane rządy rosyjskie wymagały natychmiastowych reform. Dodatkowo niezadowolenie podsycała wojna rosyjsko-japońska (1904-1905), która wpłynęła na obniżenie produkcji włókienniczej w kraju (zamknięcie rynku dalekowschodniego) i zwolnienia robotników.
Trudna sytuację w państwie Mikołaja II pragnęli wykorzystać polscy politycy. Ugodowcy założyli w marcu 1904 roku Stronnictwo Polityki Realnej, które w zamian za lojalność wobec cara domagało się ustępstw językowych i tolerancji wyznaniowej, zaś narodowcy z Romanem Dmowskim na czele postulowali o autonomię pozwalająca na przejęcie władzy w Królestwie przez Polaków, z kolei socjaliści i Polska Partia Socjalistyczna (PPS) z Józefem Piłsudskim na czele myśleli o wywołaniu antyrosyjskiego powstania. W listopadzie 1904 roku socjaliści zorganizowali na Placu Grzybowskim w Warszawie manifestację z hasłami „Precz z mobilizacją”, „Niech żyje niepodległa Polska”, która została rozpędzona przez policję.Przebieg rewolucji 1905 w Królestwie Polskim
W związku z „krwawą niedzielą” 22 stycznia 1905 roku w Petersburgu (masakra manifestacji robotniczej) w Królestwie w odpowiedzi na odezwy partii robotniczych wybuchły strajki (27 stycznia w Warszawie, dzień później w Łodzi). Pierwsza fala strajków wkrótce wygasła między innymi dzięki spełnieniu niektórych żądań ekonomicznych manifestujących – podniesienie płac robotników o 30-50%, skrócenie tygodniowego czasu pracy do 59 godzin. W lutym 1905 roku szkoły porzucili uczniowie, żądając ich polonizacji - akcja zorganizowana przez Związek Młodzieży Polskiej (Zet). Także robotnicy rolni zaczęli się dopominać o poprawę swego losu.
W kraju wykształciły się dwie koncepcje polityczne wykorzystania napiętej sytuacji. PPS chciała wykorzystać osłabienie Rosji i powszechny strajk do wywołania powstania narodowego. Zorganizowała między innymi Organizację Spiskowo-Bojową PPS. Część działaczy nie zgadzała się na niepodległościowy plan („młodzi”), postulując przyłączenie się do ogólnorosyjskiej rewolucji, a w przyszłości zapewnienie Polsce autonomii w ramach federacji rosyjskiej. Pod ich naciskiem Organizacja Bojowa podjęła szereg akcji dywersyjnych, napadając m.in. na policję, wojsko, instytucje rządowe.
Socjal-Demokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) zdecydowanie przeciwstawiała się programowi odzyskania niepodległości. Organizowała masowe wystąpienia robotnicze, stając się powiązać polski ruch z walka ogólnorosyjską. Podobne idee żywiła konkurencyjna partia – żydowski Bund, która także zwalczała hasło niepodległości Polski. Z kolei Liga Narodowa, nie wierząc w szybkie odzyskanie suwerenności, pragnęła wykorzystać sytuację, do nadania Królestwu autonomii. Członkowie Narodowej Demokracji zdecydowanie przeciwstawiali się rozprzestrzenianiu rewolucji. Doszło nawet do bratobójczych walk pomiędzy bojówkami endeckimi a robotnikami strajkującymi w Łodzi.
1 maja 1905 roku w Warszawie odbyła się wielka manifestacja brutalnie zaatakowana i rozpędzona przez wojsko. Mimo iż strajk powszechny przynosił pewne ustępstwa (w czerwcu 1905 roku władze pozwoliły by język polski w gminach obowiązywał na równi z rosyjskim) w czerwcu 1905 roku robotnicy sięgnęli po inne metody – walkę zbrojną. Pierwsze starcia nastąpiły w Łodzi, gdzie 23 czerwca wzniesiono około stu barykad. Powstanie robotników krwawo stłumiono (zginęło około trzystu osób), jednak wywołał on kolejną falę protestów. Rozmiar i powszechność buntu skłoniły cara Mikołaja II do ustępstw. 30 października wydał on manifest zapowiadający nadanie swobód obywatelskich z nietykalnością osobistą, wolnością sumienia, słowa, zgromadzeń, a także związków. Rosja stała się monarchią konstytucyjną - powołano między innymi izbę niższą parlamentu – Dumę.
Odwilż dotarła również do Królestwa – zezwolono na zakładanie polskich elementarnych i średnich szkół, które wkrótce zdominowały szkolnictwo, nad którym pieczę sprawowała Polska Macierz Szkolna. W Królestwie powstawało wiele stowarzyszeń (Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie Nauczycielstwa Polskiego, Towarzystwo Biblioteki Publicznej), legalizowane były także związki zawodowe. Tworzono czytelnie, ochronki, kursy dla analfabetów, wskrzeszono Towarzystwo Rolnicze. 11 listopada 1905 roku władze carskie wprowadziły w Królestwie stan wojenny i rozpoczęły stosowanie represji wobec buntowników. W grudniu 1905 roku władze rosyjskie krwawo stłumiły manifestację robotników w Moskwie, opanowując powoli niestabilną sytuację.
W Polsce dominująca rolę zaczęła odgrywać endecja (Narodowa Demokracja), ceniona za: brak radykalizmu, opowiedzenie się za współpracą z Rosją, opanowanie większości nowo powstałych instytucji, zwycięstwo w I i II wyborach do Dumy jako Koncentracja Narodowa. Z kolei PPS w listopadzie 1906 roku rozpadło się na PPS-Frakcję Rewolucyjną („starzy” z Piłsudskim) i PPS-Lewicę („młodzi”). 16 czerwca 1907 roku rozwiązano II Dumę i ograniczono jej kompetencję i skład (z 36 mandatów dla Polaków zostało 14). Cofnięto również część reform, a w Królestwie zlikwidowano Polską Macierz Szkolną.
Skutki rewolucji 1905
Mimo iż rewolucja 1905 roku ostatecznie poniosła klęskę, to dzięki niej na ziemiach polskich nastąpiły liczne zmiany. Język polski wrócił do szkół i gmin, utworzono wiele polskich organizacji, złagodzono cenzurę. Na ziemiach polskich włączonych do Rosji możliwe stało się tworzenie organizacji politycznych i kulturalnych oraz wydawanie prasy. Poprawił się również byt polskich robotników – mogli między innymi zakładać związki zawodowe, a reżim policyjny został złagodzony. Część tych zmian wskutek polityki prowadzonej przez premiera Rosji Piotra Stołypina, wkrótce zostało cofniętych.
Dowiedz się więcej
1 Polska emigracja w latach socjalizmu
2 Rozwój opozycji 1970-1981. Powstanie „Solidarności”
3 Nowoczesne ruchy polityczne na ziemiach polskich
2 Rozwój opozycji 1970-1981. Powstanie „Solidarności”
3 Nowoczesne ruchy polityczne na ziemiach polskich
Komentarze
artykuł / utwór: Rewolucja 1905-1907 w Królestwie Polskim
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)