klp.plDziałania na emigracji
W Paryżu wciąż działał Hotel Lambert, na którego czele w 1861 roku stanął syn poprzednika Władysław Czartoryski. Podobnie jak ojciec skupiał się na zabiegach dyplomatycznych (m.in. w 1865 roku starł się przyczynić do sojuszu francusko-austriackiego). Ostatecznie Hotel zaprzestał swej misji w 1878 roku.
Ludwik Mierosławski próbował kontynuować działalność Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, do głosu doszli także nowi emigranci. W 1866 roku utworzono Zjednoczenie Emigracji Polskiej w Paryżu w nadziei na umiędzynarodowienie wojny austriacko-pruskiej. Na celu miało skupienie wokół siebie całej emigracji. Na skutek silnego nawiązywania do dawnej tradycji demokracji radykalnej z ruchu odeszła prawica, a w 1868 roku zmieniono nazwę na Zjednoczenie Demokracji Polskiej (ZDP), organizacja ta współpracowała z I Międzynarodówką. Po wybuchu w Paryżu robotniczych rozruchów w 1871 roku część przedstawicieli ZDP przyłączyła się do Komuny Paryskiej. Na jej szańcach zginął jeden z dowódców – Jarosław Dąbrowski. W kolejnych latach aktywność organizacji na uchodźstwie wciąż malała. Przyczyniła się do tego m.in. niechęć władz francuskich, które widziały w polskich organizacjach emigracyjnych ciągłe zagrożenie, a także pragnienie Francuzów zawarcia porozumienia z Rosją po klęsce w wojnie z Prusami. Ostatnim momentem, w XIX wieku, gdy sprawa polska pojawiła się na arenie międzynarodowej była wojna rosyjsko-turecka w 1877 roku. We Lwowie utworzono półjawną Konfederację Narodu Polskiego, a w Wiedniu powstał Rząd Narodowy, zaś po stronie tureckiej walczył polski oddział pod dowództwem mjr. Józefa Jagmina. Działania te były jednak przeprowadzone na bardzo niewielką skalę i nie wpłynęły w żaden sposób na państwa zaborcze.
Stańczycy w Galicji
Z kolei w kraju najwięcej swobody politycznej panowało w Galicji. W 1865 roku Paweł Popiel wystosował list otwarty przeciwko powstaniom zbrojnym, w którym zarzucał, że do wybuchu powstania styczniowego przyczyniły się „szumowiny społeczne”. W 1869 roku w Krakowie został ogłoszony pamflet polityczny „Teka Stańczyka” (od pamfletu pochodziła nazwa galicyjskiego ugrupowania politycznego - stańczyków) przez Józefa Szujskiego, Stanisława Tarnowskiego, Stanisława Koźmiana i Ludwika Wodzińskiego (prowadzili oni działania powstańcze, część z nich współpracowała z Hotelem Lambert). Krytykowali oni ostro Polaków za romantyzm powstańczy, bezrefleksyjne uprawianie polityki, połączone z indywidualizmem. Przeciwstawiali się demokratom, którzy wykorzystywali romantyczno-spiskowe sentymenty. Pisali, że Polacy liberum veto zamienili na liberum conspiro czyli wolne prawo do spiskowania. W polityce pragnęli kierować się realizmem i chrześcijańską moralnością. Początkowo wypowiadali się przeciw Rosji licząc na wybuch konfliktu między Wiedniem a Petersburgiem, jednak w 1878 roku Koźmian ogłosił „Zadania polskie”, postulując o zachowanie jedności rodzimej kultury, a także czasowej lojalności w stosunku do zaborców (trójlojalizm). Przyczynili się oni także do powstania krakowskiej szkoły historycznej, która przyczyn upadku Rzeczpospolitej doszukiwała się w samym społeczeństwie polskim (głównie w słabości władzy państwowej).
Działania w Królestwie Polskim
W Królestwie część polityków zdecydowanie opowiadała się za ugodą z Rosją – czy jak to czynił Zygmunt Wielopolski popierając politykę panslawistyczną – czy Kazimierz Krzywicki, który wydał broszurę „Polska i Rosja”, gdzie znalazł się nawet postulat zamienienia języka polskiego na rosyjski. Temu ostatniemu pismu sprzeciwiali się nawet zdecydowani stronnicy ugody z Rosją.
| Adres nadpoddanniejszy mieszkańców miasta Warszawy do cara Aleksandra II z 1876 roku Najjaśniejszy Panie. Wypowiedziane przez Waszą Cesarską Mość słowa w Moskwie znalezły odgłosy w sercach naszych i my Polacy łączymy się szczerze z uczuciami przywiązania do tronu, jakich wyraz Ciebie, Najjaśniejszy Panie, ze wszystkich stron państwa twego dochodzi (...) gotowi będziemy do wielkich ofiar, jakie za stosowne uznasz zażądasz od Twych ludów (...). Należąc do wielkiej rodziny narodów słowiańskich, na równi z naszymi współplemiennikami otoczym Ciebie Najjaśniejszy Panie oddaniem się Tobie zupełnym dla osiągnięcia wielkich celów, jakie zamierzyłeś. Taki szczery wyraz uczuć Waszej Cesarskiej Mości podobnych, śmiemy u stóp Tronu Twego złożyć. Orginał podpisali: Aleksander Ostrowski, hr. Zygmunt Wielopolski, hr. Karol Jezierski, hr. Stanisław Ostrowski, ks. Władysław Lubomirski, Stanisław Zamojski, Tomasz Zamojski, hr. Seweryn Kruski, baron Stanisław Lesser, dr Ludwik Natanson ( i 800 dalszych osób). |
W związku z tym, że nie mogły się swobodnie rozwijać idee polityczne na plan pierwszy wysunięto hasło pracy organicznej, związane z założeniami pozytywizmu, dotyczącymi konieczności przekształceń życia społecznego. Nowe środowisko publicystów, literatów i naukowców pragnęło wdrożyć program rozwoju gospodarczego, kulturalnego, demokratyzacji, i powszechnej edukacji. Prąd ten rozwinął się silnie po upadku powstania styczniowego w Warszawie. Do jej największych zwolenników należeli Aleksander Świętochowski, Bolesław Prus, Paweł Chmielowski. Głównymi założeniami była praca u podstaw (praca na rzecz oświaty wśród ludu) oraz praca organiczna - współpraca wszystkich warstw nad wszechstronnym rozwojem kraju, m.in. unowocześnieniem gospodarki, rozwojem nauki, upowszechnieniem kształcenia zawodowego itp.
Pozytywiści warszawscy odnosili się także krytycznie do polskiej przeszłości. Świętochowski we „Wskazaniach politycznych” przeciwstawiał się wywrotowym zapędom, opowiadając się za podnoszeniem cywilizacyjnego poziomu kraju. Młodzi pozytywiści atakowali ciemnotę kleru i fanatyzm wyznaniowy, krytykowali egoizm szlachty oraz jej nieuctwo, a w stosunku do przeszłości z jednej strony potrafili uszanować zasługi poprzedników, z drugiej byli świadomi ich błędów. Pozytywiści nie opowiadali się za ugodą z Rosją, choć potępiali wszelkie spiski i powstania, unikali angażowania się politycznie. Byli zwolennikami emancypacji kobiet i asymilacji Żydów.
Pragnęli zorganizowania pomocy dla wsi poprzez popieranie drobnej gospodarki rolnej, tworzenie kółek rolniczych i kas oszczędnościowych, rozbudowę szkół oraz otwieranie bibliotek. Ich postulaty skutkowały m.in. utworzeniem w Warszawie centrum naukowego - Muzeum Przemysłu i Rolnictwa czy w 1884 roku Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu. Rozwijała się także działalność edukacyjna w języku polskim (wyszedł elementarz Konrada Prószyńskiego – 1875), jednak większość przedsięwzięć w związku z rusyfikacją musiała być tajna – utworzenie Towarzystwa Oświaty Narodowej, nielegalne kształcenie, Uniwersytet latający. Istotną rolę odegrała także literatura pozytywistyczna.
Działania w zaborze pruskim
W Poznańskiem praca organiczna zyskała najszerszy zasięg społeczny, głównie dzięki zaangażowaniu ziemiaństwa i duchowieństwa. W 1861 roku powstało Centralne Towarzystwo Gospodarcze, którym kierował wybitny przemysłowiec – Hipolit Cegielski - a rok później zaczęły się tworzyć kółka rolnicze (organizacje gospodarczo-oświatowe), nad którymi pieczę sprawował Maksymilian Jackowski. Utworzono także Szkołę Rolniczą. Upowszechniły się spółdzielnie oszczędnościowo-kredytowe. Ich związek powstał w 1871 roku. Rozwojem bibliotek na wsi do 1876 roku zajmowało się Towarzystwo Oświaty Ludowej, a następnie od 1880 roku Towarzystwo Czytelni Ludowych. Obok Towarzystwa Naukowego w Poznaniu, powstało Towarzystwo Naukowe w Toruniu (założyciel – Zygmunt Działowski).
Dowiedz się więcej
1 Wojny polsko-rosyjskie (do 1686 roku)
2 Polski październik 1956
3 Polska w okresie wielkiej wojny północnej (1700-1721)
2 Polski październik 1956
3 Polska w okresie wielkiej wojny północnej (1700-1721)
Komentarze
artykuł / utwór: Polacy wobec zaborców po upadku powstania styczniowego
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)