klp.plZ ziem departamentu poznańskiego, bydgoskiego i fragmentu kaliskiego utworzono zgodnie z postanowieniami kongresu wiedeńskiego – Wielkie Księstwo Poznańskie o powierzchni 29 tysięcy km² i liczbie ludności ok. 850 tysięcy. Zostało ono włączone do struktur państwowych Królestwa Pruskiego. W 1823 roku powołano w całych Prusach doradcze zgromadzenia prowincjonalne, jednak o ograniczonych kompetencjach (funkcje samorządowe i doradcze). Wybory oparte były na cenzusie majątkowym i feudalnym podziale stanowym (faworyzowały ludność niemiecką). Sejm prowincjonalny opiniował projekty ustaw obejmujące zasięgiem teren Poznańskiego, mógł przesyłać do monarchy skargi i petycje. Namiestnikiem księstwa został powiązany rodzinnie z Hohenzollernami - książę Antoni Radziwiłł. Reprezentował monarchę, nie mogąc jednak wywierać realnego wpływu na działania władz lokalnych, wybieranych w nowych prowincjach z innych regionów państwa. On otwierał zgromadzenia w języku polskim i starał się zachować ceremoniał polskiego sejmu. Najważniejszą w praktyce kompetencja organu była możliwość odpowiedzi (tzw. adres) na królewski uniwersał.
W latach 1815-1830 polityka Królestwa Pruskiego w sprawie polskiej prowincji dążyła do zachowania status quo. Dążono do ściślejszego związania Poznańskiego z Prusami, sprzeciwiano się powiększeniu autonomii czy utworzeniu w Poznaniu uniwersytetu. Nie ograniczano języka polskiego, jednak otwierano dwujęzyczne szkoły. Na tereny polskie sprowadzano na dogodnych warunkach niemieckich kolonistów. Obok języka niemieckiego status urzędowego uzyskał język polski. Po upadku powstania listopadowego na naczelnego prezesa Księstwa powołano nieprzychylnego Polakom Edwarda Flottwella. Pruski polityk konfiskował majątki uczestniczących w powstaniu Wielkopolanom, więził ich i karał grzywnami, rozpoczął również proces germanizacji. Sejmiki powiatowe straciły możność oddziaływania na obsadę stanowisk urzędniczych (wzrost udziału Niemców). Sytuacja zmieniła się po wstąpieniu na tron Fryderyka Wilhelma IV, który w obawie przed liberalną opozycją mieszczańską oparł się m.in. na polskim ziemiaństwie. Wstrzymał proces germanizacji i kolonizacji, odwołał Flotwella, zaś językowi polskiemu przyznał w szkołach większe prawa.
W związku z ograniczeniami rozwoju polskiej gospodarki sformułowano program „pracy organicznej” (pierwsza próba utworzenia Towarzystwa Rolnictwa i Oświaty – Tytus Działyński), który miały prowadzić legalne polskie organizacje. Chłopi, którzy dzięki uwłaszczeniu z 1811 roku mogli rozbudzić swoje poczucie narodowe i współpracować z innymi polskimi grupami społecznymi, byli także lepiej wykształceni w porównaniu z przedstawicielami innych zaborów.
Społeczeństwo Poznańskiego, niechętne zbrojnym akcjom przeciw zaborcom i lojalne wobec władzy państwowej, dążyło do legalnej formy walki politycznej poprzez działalność gospodarczą i oświatową. Ideę „pracy organicznej” rozwinął w Poznańskiem uczestnik powstania listopadowego – doktor Karol Marcinkowski. Między innymi dzięki niemu rozwijały się kółka rolnicze, przedsiębiorstwa handlowo-rzemieślnicze, biblioteki wiejskie. Marcinkowski wraz z Karolem Libeltem powołał Towarzystwo Naukowej Pomocy fundujące stypendia ubogiej młodzieży mieszczańskiej. W Poznańskim tworzone były biblioteki (m.in. Edwarda Raczyńskiego -Rogalin czy Tytusa Działyńskiego – Kórnik).
Na terenach zajętych w I rozbiorze polityka pruska była bardziej represyjna. Ograniczono liczbę godzin języka polskiego w szkołach, faworyzowano niemieckojęzycznych nauczycieli. W obronę języka zaangażowali się księża i pastorzy – m.in. pastor Krzysztof Mrongowiusz, który przez 50 lat uczył w Gdańsku polskiego czy Gustaw Gizewiusz, który od władz pruskich uzyskał zgodę (1843) na zwiększenie obowiązkowej liczby godzin języka polskiego, a także był współzałożycielem polskiego pisma dla Mazurów („Przyjaciel Ludu Łecki” – 1845 rok, Ełk).
Galicja i Rzeczpospolita Krakowska
Galicja w latach 1815-1845 podlegała rygorystycznym rządom centralistycznym kierowanym przez gubernatora rezydującego we Lwowie. Jedynym polskim organem był sejm stanowy, który decydował o nadawaniu podatków i mógł wysyłać petycje do Wiednia. Ogólnie znaczenie i rozwój mieszczaństwa było znikoma, a wieś zacofana. Powolna germanizacja następowała poprzez wykładanie w liceach tylko przez nauczycieli niemieckich.
Z kolei Rzeczpospolita Krakowska (Wolne, Niepodległe i Ściśle Neutralne Miasto Kraków i jego Okręg) była niesuwerennym państwem o 1164 km² powierzchni i 88 tysiącach mieszkańców. Kierowana była przez trzech rezydentów państw zaborczych. Liberalna konstytucja z 1818 roku zapewniała polski charakter miasta. Na jej czele stał trzynastoosobowy Senat Rządzącego Wolnego Miasta Krakowa z prezesem, zaś władzą ustawodawczą stanowiło jednoizbowe Zgromadzenie Reprezentantów Wolnego Miasta Krakowa.
Rzeczpospolita Krakowska cieszyła się swobodami obywatelskimi, obowiązywał w niej kodeks cywilny Napoleona, zaś instytucje oświatowe, naukowe i kulturalne cieszyły się względnymi swobodami. Przez konflikty wewnętrzne doprowadzono do ograniczenia autonomii, dalsze usunięcie praw dla Polaków nastąpiło po klęsce powstania listopadowego. Kraków przez dwa miesiące był okupowany przez wojska rosyjskie. W 1833 roku wniesiono poprawki do konstytucji, które znosiły autonomię uniwersytetu, zwiększały rolę zaborczych rezydentów, powiększały uprawnienia senatu kosztem Zgromadzenia (sejmu).
W latach 1836-1841 miasto było okupowane przez wojska austriackie w wyniku represji przeciw tajnym związkom niepodległościowym.
Dowiedz się więcej
1 Polska emigracja w latach socjalizmu
2 Opozycja przeciwko rządom sanacyjnym
3 Polska droga do zjednoczonej Europy
2 Opozycja przeciwko rządom sanacyjnym
3 Polska droga do zjednoczonej Europy
Komentarze
artykuł / utwór: Zabór pruski, Rzeczpospolita Krakowska i Galicja (1815-1846)
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)