Wielka Emigracja

Próby utworzenia organizacji emigranckiej

Po upadku powstania listopadowego około 50 tysięcy polskich żołnierzy oraz cywilów popierających powstanie znalazła się na terytorium Austrii i Prus, gdzie została internowana. Jedynie oficerowie mogli liczyć na dobre traktowanie, zaś większość żołnierzy, została zmuszonych do powrotu do kraju. Część z nich została zesłana wkrótce na Sybir. Reszta jesienią 1831 roku wyruszyła przez państwa niemieckie na Zachód do Francji. Zdecydowaną większość z około dziesięciotysięcznej grupy emigrantów stanowili oficerowie. Prawie sześć tysięcy z nich udało się do Francji, pozostali osiedli w Wielkiej Brytanii, Szwajcarii, Hiszpanii, Skandynawii czy Stanach Zjednoczonych.

Wybrany po rewolucji w Paryżu Ludwik Filip zdecydował się na przyjęcie polskich emigrantów, do których społeczeństwo francuskie odnosiło się z wielką sympatią, jednak zakazał im wstępu do Paryża w obawie przed wzrostem rewolucyjnych nastrojów. Cztery tysiące emigrantów władze francuskie do połowy 1832 roku umieściły w pięciu tzw. zakładach na terenie Francji – w Avignon, Bresanҫon, Chateauroux, Bourges oraz Le Puy oraz wypłacał im niewielki zasiłek. Zakłady miały opracowane „Statuty organiczne” i były reprezentowane przez Radę Polaków. Większość z emigrantów pozostawała bierna, licząc na wybuch międzynarodowego konfliktu, który pozwoliłby im na powrót z bronią w ręku do kraju. W połowie 1833 roku zakłady zostały zlikwidowane, a emigranci rozesłani do ponad stu małych miejscowości, gdzie zaczęli asymilować się ze społeczeństwem francuskim, nie rezygnując z politycznej działalności. Po przeniesieniu na emigrację wielu działaczy zaczęło dążyć do utworzenia jednolitej polskiej reprezentacji. Pierwszą nieudaną próbę podjął przedstawiciel „kaliszan” Bonawentura Niemojowski (6 listopada 1831 – Komitet Tymczasowy Emigracji Polskiej). 8 grudnia 1831 roku w Paryżu powołano do istnienia umiarkowany i kompromisowy Komitet Narodowy Polski (KNP) pod przewodnictwem Joachima Lelewela.

Komitet Narodowy Polski. Całoroczne trudy Komitetu Narodowego Polskiego na dnia 8 grudnia 1831 roku we Francji zawiązanego
Po upadku na czas niejaki sprawy rewolucji narodowej, podniesionej w dniu 29 listopada 1830 roku, Polacy przymuszeni zostali opuścić ziemię ojczystą. Niektórzy z nich, co najpierw zdążyli przybyć do Paryża, założyli dnia 6 listopada 1831 roku Komitet Narodowy Polski Tymczasowy, składający cię z prezesa Bonawentury Niemojowskiego i Joachima Lelewela, Teodora Morawskiego, Franciszka Wołowskiego, Kantoberego Tymowskiego, członków tegoż Komitetu. Za przybyciem większej liczby Polaków do Paryża, gdy prezes Tymczasowego Komitetu po zwołaniu ich złożył prezesostwo i gdy przez to Komitet Tymczasowy się rozwiązał, zgromadzenie ogólne, zebrane dnia 8 grudnia w miejscu posiedzeń Komitetu Tymczasowego, ułożyło nową organizację Komitetu Narodowego Polskiego Stałego (...).

Główną ideą spajającą miała być wspólna walka zbrojna, dlatego unikano spornych kwestii społecznych i politycznych. Dzięki współpracy z Komitetem Francusko-Polskim La Fayette'a Lelewel mógł finansowo wspierać uchodźców przybywających do Paryża, a także bronić interesów powstańców przed władzami francuskimi.

Spory emigrantów związane z oceną powstania i przyszłością Polski nie cichły. Od Komitetu w 1832 roku odłączyła się grupa radykałów (Krępowiecki, Pułaski) i utworzyła Towarzystwo Demokratyczne Polskie, w którym z czasem skupili znaczną część emigrantów pod hasłami połączenia walki o niepodległość z postępowymi reformami społeczno-politycznymi. Również w 1832 roku założony został przez generała Dwernickiego Komitet Narodowy Emigracji Polskiej. Przez nieudolność przywódcy organizacja upadła w 1834 roku. Ostatnią próbą utworzenia jednej reprezentacji emigrantów było zwołanie sejmu w styczniu 1833 roku, zakończone jednak blokadą.

Polscy emigranci dążyli także do współpracy z organizacjami europejskimi, które głosiły rewolucyjne hasła (m.in. pragnęli wolności i niepodległości). Głównie były to organizacje masońskie i karbonarskie we Francji i w Niemczech. Próbowali także nawiązać kontakt z włoskim rewolucjonistą Giuseppem Mazzinim (Młode Włochy), czego efektem było utworzenie nowej organizacji – Młoda Polska – która wiązała się z ideą wspólnej walki rewolucyjnej (hasła rewolucji francuskiej) i proponowała rozwinięcie działalności konspiracyjnej w kraju.

Stronnictwa polityczne Wielkiej Emigracji

Pierwszym poważnym stronnictwem było Towarzystwo Demokratyczne Polskie, którego akt założycielski (zwany Małym Manifestem) został podpisany 17 marca 1832 roku.

Akt założenia Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, Paryż 17 III 1832 roku
(...) Przyszłość Polski zależy zatem od przyszłości innych europejskich ludów. Ich to jest powinnością podnieść ją i zapewnić jej istnienie (...). Gdy ludzie mieszkający na polskiej ziemi bez względu na ród lub wyznanie uznają swą godność, swoje istnienie, swój tak materialny, jak i moralny interes i użycia praw dla ogółu zniesienia szczegółowych przywilejów dopominać się będą, wtenczas w imieniu tego powszechnego dobra śmielej od Europy, od oświaty żądać pomocy mogą. Tak więc powołaniem Polski dzisiaj przed Europą, przed ludzkością jest wywołanie tego prężnego wsparcia, ale wywoływania go w imieniu i na korzyść potrzeb większości, której ogólny interes może jedynie uszlachetnić sprawę Polski (...). Lud polski rolny, swobodny, ale lud cały, potrafi i Rosjan natchnąć dążeniem do oświaty, wolności i prawdziwego towarzyskiego życia, bo jedynym powołaniem Polski, jedynym jej dla ludzkości obowiązkiem jest nieść w głębie Wschodu prawdziwą oświatę i zrozumienie praw człowieka. Na tej zasadzie istnienie Polski jest potrzebą cywilizacji, szczęścia i pokoju Europy. Polska jest i będzie przedmurzem, zasłoną (...). Lecz jeszcze raz, by temu powołaniu Polska godnie odpowiedzieć mogła, istnieć musi wolna i niepodległa (...). Komitet ma za jeden z głównych celów; trudnić się losem, potrzebą i przeznaczeniem Polaków będących we Francji; upatrując w losie tych osób przyszłej Polski (...). Cały zaś ciąg naszego pisma przekonywa, że korzystne działanie dla przyszłej Polski powinno jedynie zależeć od zasad, na których wyłącznie zawisło jej zbawienie (...).

Założyciele krytykowali w nim powstanie listopadowe i jego stanowy charakter (potępiali głównie szlachtę i przywódców powstania za konserwatyzm i egoizm stanowy). Odzyskanie niepodległości łączyli z niezbędnymi reformami społecznymi i odwołaniem się do całego społeczeństwa - ludu. Polska miała zostać demokratyczną ojczyzną wolnych obywateli.

Towarzystwo posiadało program, statut i rozbudowaną strukturę wewnętrzną, a także własne organy prasowe. Na jej czele stała wybierana przez członków Centralizacja. Do głównych ideologów TDP należeli: Wiktor Heltman i Jan Nepomucen Jankowski. Do radykalizacji ich poglądów przyczyniły się między innymi:

oderwanie od krajowych uzależnień,

poczucie wyobcowania w nowym miejscu,

zamknięcie w niewielkich kręgach emigracyjnych,

kłopoty materialne.

W 1835 roku od Towarzystwa odłączyła się radykalna grupa by utworzyć - Gromady Ludu Polskiego. Pozostali w 1836 roku uchwalili w Poitiers tzw. Wielki Manifest. Stwierdzali tam, że walkę o wyzwolenie należy oprzeć na własnych siłach narodu. Złagodzili akcenty antyszlacheckie, oskarżając za klęski arystokrację. Odwoływali się do patriotyzmu szlachty i aktywnego udziału w przyszłej walce. Zapowiadali po wybuchu powstania ogłoszenie bezpłatnego uwłaszczenia chłopów użytkujących ziemię.

Przyszła Polska miała być republiką burżuazyjno-demokratyczną w granicach przedrozbiorowych. Skupili się na rozwoju konspiracji i przygotowaniu powstania w kraju. Przedstawiciele Towarzystwa opowiadali się za utrzymaniem i ochroną własności prywatnej. Wiosną 1837 roku część członków opuściła Towarzystwo, tworząc rok później Zjednoczenie Emigracji Polskiej, popierane przez Lelewela i KNP. Towarzystwo Demokratyczne Polskie było najbardziej zwartym ugrupowaniem emigracji – pierwszą polską nowoczesną partią polityczną.

Drugą sprawną i rozbudowaną organizacją był obóz Czartoryskiego zwany obozem „Hotelu Lambert”. Swą działalność opierała na oficjalnych kontaktach z władzami Paryża i Londynu oraz dyplomatycznych kontaktach księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. Początkowo bezskutecznie próbował on nakłonić zachodnie mocarstwa do interwencji przeciw Rosji. Kolejne lata poświęcił na wsparciu ruchów narodowowyzwoleńczych na Kaukazie, w Mołdawii i Wołoszczyźnie, a także reformie państwa otomańskiego (militarna i polityczna). Umocnienie Turcji miało wywołać wojnę z Rosją, zaś ta konflikt brytyjsko-rosyjski, w którym zbrojnie mogliby uczestniczyć Polacy. Czartoryski skupił się na przygotowaniu powstania w kraju i zorganizowaniu konspiracji na terenach zaborów. Uważał, że na wybuch powstania jest za wcześnie, a Polacy winni się skupić na wzmocnieniu sił narodowych i „pracy organicznej”.

W 1833 roku konserwatyści założyli Związek Jedności Narodowej. Organizacja za podstawowy cel uważała odzyskanie niepodległości dzięki ogólnonarodowemu powstaniu. W przyszłej Rzeczpospolitej miały być zagwarantowane: równość wobec prawa, wolność osobista, wyznania, słowa, poszanowanie własności indywidualnej, uwłaszczenie chłopów za odszkodowaniem i sprawna władza. Podobne postulaty wnosili związani z „Hotelem Lambert” monarchiści, którzy utworzyli Towarzystwo Trzeciego Maja.

Na uboczu trzymały się grupy rewolucyjno-radykalne, a wśród nich wspomniane Gromady Ludu Polskiego, które swe główne siedziby miały na terenie Wielkiej Brytanii (Jersey i Portsmouth), obszarze, gdzie osiedlili się głównie chłopi-żołnierze. W 1835 skupili się oni w nowej organizacji - Lud Polski (Gromady „Grudziąż”, Gromady „Humań”), która głosiła zbrojne powstanie i odbudowę wolnej Rzeczpospolitej, łącząc te postulaty z radykalną rewolucją społeczną. Pragnęli zerwać ze szlachecką przeszłością Polski. Żądali zniesienia indywidualnej własności ziemskiej i fabrycznej w zamian wprowadzenie własności wspólnej. Lud Polski zostaje rozwiązany w 1846 roku.

Działalność spiskowa emigracji i rozwój konspiracji na ziemiach polskich

Organizacje powstałe na emigracji wysyłały na tereny polskie emisariuszy w celu współorganizacji spisków. W tatach trzydziestych większość związana była z Komitetem Narodowym Polskim, zaś w czterdziestych z Towarzystwem Demokratycznym Polskim i obozem „Hotelu Lambert”. W styczniu 1832 roku pierwszy emisariusz Walenty Zwierkowski przybył do kraju, jednak nie udało mu się nawiązać kontaktu konspiracyjnego. Próby te kontynuowano. Lelewel utworzył w 1833 roku tajną organizację Zemsta Ludu, która miała zorganizować zbrojna wyprawę do kraju pod dowództwem płka Józefa Zaliwskiego. Na terenach Królestwa nastawienie do nowego powstania było negatywne, dlatego wojska Zaliwskiego, które 19 marca wkroczyły na tereny zaboru rosyjskiego zostały wkrótce rozbite i wyłapane.

Także działalność spiskową rozwinęła Młoda Polska. W Krakowie w 1835 roku nawiązali kontakt z tajną organizacją Stowarzyszenie Ludu Polskiego, które postawiło sobie za zadanie pracę niepodległościową we wszystkich grupach społecznych na terenie trzech zaborów. Oprócz Wielkopolski, Pomorza Gdańskiego, Galicji, Górnego Śląska, Królestwa Szymon Konarski (rozstrzelany w Wilnie w 1839 roku) zakładał ogniwa także na Liwie, Podolu i Ukrainie.

W latach czterdziestych tajne organizacje krajowe zaczęły się usamodzielniać. W 1839 roku w Warszawie powstał związany z TDP Związek Narodu Polskiego. Jego członkowie opowiadali się za pracą konspiracyjną i propagandową na rzecz przyszłego powstania. Wyłoniło się także radykalne skrzydło pod przewodnictwem Edwarda Dembowskiego (głosił radykalną rewolucję – zniesienie własności, klas, wyzysku) i Henryka Kamieńskiego (pragnął uwłaszczenia wg zasad Wielkiego Manifestu, powstanie miało być „wojną ludową”). Do radykałów należał ksiądz Piotr Ściegienny, który postulaty rewolucyjne przekazywał chłopom w zrozumiałym języku, starał się uczynić rewolucyjny zryw mieszkańców wsi i miast podstawą walki o niepodległość Polski. Założony przez niego Związek Chłopski został rozbity w trakcie przygotowania powstania w Kielcach, a Ściegienny na wiele lat zesłany na Syberię. Na terenie Wielkopolski działało pod przewodnictwem Karola Libelta i Jędrzeja Moraczewskiego związany z TDP Komitet Poznański. W 1842 powstał opozycyjny do Komitetu Związek Plebejuszy zbliżony w swoich poglądach do radykałów. Kierował nim Walenty Stefański aresztowany w 1845 roku w trakcie przygotowań do powstania.

Dowiedz się więcej

1 Polityka dynastyczna i konflikty w okresie jagiellońskim
2 Polityka zagraniczna II Rzeczypospolitej
3 O kształt granic II Rzeczypospolitej

Komentarze
artykuł / utwór: Wielka Emigracja

Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)

Imię:
E-mail:
Tytuł:
Komentarz:

Historia Polski / Wielka Emigracja