Organizacje opozycyjne w Królestwie Polskim

Legalna opozycja przeciwstawiała się niekonstytucyjnym decyzjom już od pierwszych lat istnienia Królestwa, jednak unikała wyraźnych wystąpień. Rekrutowała się głównie z ziemiaństwa i związana była z przejmowanymi z Zachodu ideami liberalizmu, przeciwstawiała się rewolucyjnym formom walki politycznej. Obronę swobód i praw opozycja próbowała forsować w legalnej prasie („Gazeta Codzienna”, „Orzeł Biały”), którą jednak w 1819 roku ocenzurowano. Podobnie rozprawiono się z legalną opozycją w sejmie. Na drugim sejmie zwołanym w 1820 roku z atakiem na polityką i projekty rządowe wystąpiła grupa posłów pod przewodnictwem Wincentego i Bonawentury Niemojowskich („opozycja kaliska”, „kaliszanie”). Sejm odrzucił główne projekty ustaw, na co car przerwał obrady sejmu i nie zwoływał go do 1825 roku. Rząd opowiedział się za represjami w stosunku do opornych posłów, zawiesił samorząd kaliski, a posłów z kaliskiego nie wpuszczono na obrady sejmowe. W 1825 roku została zniesiona jawność obrad sejmowych. Uniemożliwienie działań legalnej opozycji zmusiło patriotycznych obywateli do konspiracji.

Członkowie organizacji spiskowych, którzy opowiadali się za hasłami postępu społecznego i walki z ciemnotą, a także za niepodległością, pochodzili zazwyczaj ze szlacheckiego stanu, ludu miejskiego, części młodej inteligencji oraz uczącej się młodzieży. W latach 1815-1830 na terenach polskich istniało około 70 kółek i związków (początkowo miały charakter legalny, później tajny). Niektóre istniały bardzo krótko lub posiadały zaledwie kilku członków. Początkowo ograniczały się do organizowania życia towarzyskiego, samokształcenia i dyskusji, by z czasem przedstawiać poglądy polityczno-społeczne. Pierwszy związek studencki w Warszawie powstał w 1817 roku pod nazwą „Związek Przyjaciół pod godłem Panta Koina”. Założycielem był student medycyny – Ludwik Mauersberger. Celem było umacnianie przyjaźni między postępową młodzieżą oraz dyskusje światopoglądowe i polityczne. Mauersbergerowi udało się nawiązać współpracę z ośrodkami niemieckimi, jednak w 1822 roku aresztowania rozbiły te kółka.

Również w Warszawie w 1819 roku powstał wśród studentów Związek Wolnych Braci Polaków, skupiający późniejszych rewolucjonistów, głoszący poglądy liberalne i narodowowyzwoleńcze. Należeli do niego m.in. Wiktor Heltman, Seweryn Goszczyński, Maurycy Mochnacki. Jako cel polityczny stawiano pełną niepodległość ziem polskich oraz „rozszerzenie i upowszechnienie liberalnych zasad”. Wydawali legalne pismo - „Dekadę Polską”. Aresztowanie redaktorów periodyków w 1821 roku doprowadziło do rozbicia organizacji w 1823 roku.

Najdłużej działającą organizacją młodzieżową było Towarzystwo Filomatów założone 1 października 1817 roku w Wilnie przez m.in. Józefa Jeżewskiego, Tomasza Zana i Adama Mickiewicza). Początkowo zakładano kształcenie intelektu i charakteru, by z czasem stawiać na wychowanie patriotycznego pokolenia młodych, które rozpocznie reformy społeczne, a w korzystnej sytuacji podejmie walkę o odzyskanie niepodległości. Związek ten miał wpływ na wiele podobnych organizacji (Związek Przyjaciół, związek Promienistych, Filaretów), a swoim zasięgiem objął niemal całą Litwę. W 1823 roku Towarzystwo Filomatów przekształcono w Związek Patriotyczny, który miał przygotować społeczeństwo do walki o niepodległość. Wielka akcja śledcza Konstantego, liczne aresztowania i zsyłki (m.in. Mickiewicza w głąb Rosji) spowodowała zaniechanie działalności i rozbicie organizacji filomacko-filareckiej.

W 1819 roku major Walerian Łukasiński założył Wolnomularstwo Narodowe działające na zasadach masonerii. Dążył do stworzenia silnej patriotycznej opinii publicznej, która mogłaby walczyć o konstytucyjne swobody. Z królestwa Wolnomularstwo rozszerzyło swą działalność na inne ziemie polskie, a do jego członków należało wielu oficerów oraz ziemian i urzędników. W 1820 roku Wolnomularstwo została rozwiązane, a na jego miejscu rok później Łukasiński powołał Towarzystwo Patriotyczne (działało na zasadach karbonariuszy, organizacja była tajna, ale jej program miał charakter umiarkowany). Celem działającej w trzech zaborach organizacji było odzyskanie niepodległości w oparciu o konflikt między zaborcami. W 1822 roku Łukasiński został aresztowany i osadzony w więzieniu w Szlisselburgu, gdzie zmarł w 1868 roku. Po aresztowaniach przywództwo Towarzystwa przejął Seweryn Krzyżanowski, jednak brak było konkretnych celów politycznych. Najbardziej rozwinięta akcją spisku było nawiązanie współpracy z rewolucjonistami rosyjskimi (dekabrystami).

Tekst przysięgi członków Towarzystwa Patriotycznego z 1821 roku
Przysięgam w obliczu Boga i Ojczyzny i ręczę słowem honoru, że użyję wszelkich sił moich do wskrzeszenia mojej nieszczęśliwej lecz lubej matki, że poświęcę dla Jej wolności i niepodległości nie tylko mój majątek, ale nawet i życie. Nie zdradzę i nie wyjawię nikomu tajemnic, które mi są i jeszcze będą powierzone, lecz przeciwnie, starać się będę zawsze przykładać do pomyślności Towarzystwa. Przyrzekam najściślejsze posłuszeństwo prawom Towarzystwa już istniejącym i tym, które później ustanowione będą. Bez względu na żadne okoliczności nie będę oszczędzać krwi, nie tylko zdrajcy, ale i każdego, który by działał przeciwko dobru mojej Ojczyzny. Gdybym w przypadku został zdradzonym albo odkrytym, wolę raczej utracić życie, aniżeli zdradzić tajemnicę albo wydać osoby do Towarzystwa należące. Na koniec przyrzekam nie trzymać przy sobie żadnych papierów tyczących się Towarzystwa, a tym mniej takowych, w których by imiona osób były wzmiankowane, chyba by mi to było przez zwierzchność moją poleconym.

Śledztwo w sprawie dekabrystów, którzy w grudniu 1826 roku wzniecili w Petersburgu krwawo stłumione powstanie, ujawniło istnienie Towarzystwa Patriotycznego. Doszło do licznych aresztowań przywódców związku, którzy zostali oskarżeni o zbrodnie stanu. Sąd powierzono senatowi. Sąd sejmowy uznał jedynie członków Towarzystwa winnych przynależności do tajnych organizacji i skazał ich na niewielkie kary więzienia w czerwcu 1828 roku. Wyrok w rok później zatwierdził car Mikołaj I. Krzyżanowski został zesłany na Syberię, gdzie zmarł.

Wśród uczniów warszawskiej Szkoły Podchorążych Piechoty w 1828 roku podporucznik Piotr Wysocki zapoczątkował tajne stowarzyszenie, podejmując współpracę z rozbitym Towarzystwem Patriotycznym, studentami Uniwersytetu Warszawskiego i innymi liberalnymi kręgami. Za cel postawił sobie obronę „zgwałconej konstytucji”. Młodzi uczestnicy sprzysiężenia pragnęli realnych działań – zorganizowania zbrojnego powstania. Mówi się o planach zamachu na rodzinę cesarską podczas koronacji Mikołaja I na króla Polski w Warszawie 1829 roku, który mógłby zapoczątkować powstanie. W wyniku sprzeciwu plan zamachu zawieszono, natomiast skupiono się na dalszym rozwoju organizacji.

Dowiedz się więcej

1 Wojny polsko-niemieckie za panowania Bolesława Chrobrego
2 Demokracja parlamentarna II Rzeczypospolitej do zamachu majowego 1926 roku
3 Unifikacja ziem polskich po odzyskaniu niepodległości

Komentarze
artykuł / utwór: Organizacje opozycyjne w Królestwie Polskim

Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)

Imię:
E-mail:
Tytuł:
Komentarz:

Historia Polski / Organizacje opozycyjne w Królestwie Polskim