klp.plNadzieje Polski na odzyskanie niepodległości przekreślił pokój pomiędzy Francją i Austrią zawarty w Lunville z lutego 1801 oraz pokój pomiędzy Rosją i Francją zawarty w Paryżu w październiku 1801 roku. Traktaty zarówno z Austrią, jak i Rosją zawierały tajne klauzule, w których Napoleon zobowiązywał się do niepopierania Polaków, w zamian za niepopieranie przez zaborców francuskich rojalistów na emigracji (przeciwników Napoleona). Istnienie Legionów Polskich straciło sens.
Już w 1800 roku w artykule „Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość” Tadeusz Kościuszko, rozczarowany współpracą Polaków z obcymi państwami, pisał, że Polacy mogą odzyskać niepodległość tylko dzięki siłom wewnętrznym i dzięki wybuchowi ogólnonarodowego zrywu. Z kolei w kraju grupa skupiona wokół Adama Jerzego Czartoryskiego snuła plany odrodzenia polskiej państwowości w oparciu o współpracę z Rosją - „plan puławski”. Cesarz jednak niechętny był jakimkolwiek deklaracjom zabiegając, podobnie jak Napoleon, o neutralność polskich zaborców. Sytuacja zmieniła się po zwycięstwie Francuzów pod Austerlitz 2 grudnia 1805 roku nad armią austriacką i rosyjską oraz nad wojskami pruskimi 14 października 1806 roku pod Jeną i Auerstaedt. Napoleon wezwał z Neapolu generał Henryka Dąbrowskiego by porozumiał się w kwestii polskiej z przebywającym w Paryżu Kościuszką. Ten zażądał silnych gwarancji niepodległości Polski, których cesarz Francuzów dać nie mógł. Zarówno Dąbrowski i Wybicki, jak i arystokracja związana w kraju z Czartoryskim zajęli stanowisko wyczekujące.
Utworzenie i ustrój Księstwa Warszawskiego
Kiedy armia Napoleona wkroczyła na ziemie polskie, Dąbrowski udał się do oswobodzonego Poznania i w ciągu kilku tygodni sformował kilkunastotysięczną armię (opartą głównie na rekrucie chłopskim) złożoną z dwóch legii – Wielkopolskiej i Kaliskiej. Na ziemiach pruskiego zaboru, zajętych przez Francję Polacy spontanicznie rozbrajali oddziały zaborcy. 28 listopada armia Napoleona zajęła Warszawę, gdzie powstała Legia Warszawska. Kampania zimowa 1806/1807 roku nie przyniosła rozstrzygnięcia.
W styczniu 1807 roku Napoleon zgodził się na powołanie tymczasowego rządu polskiego – Komisji Rządzącej, której przewodził Stanisław Małachowski. Funkcję ministra wojny i dowództwo tworzącej się polskiej armii objął Józef Poniatowski. Do wiosny 1807 roku pod bronią było trzydzieści tysięcy polskich żołnierzy. Na wiosnę 1807 roku Francuzi, przy udziale wojsk polskich, zdobyli Gdańsk, a następnie w czerwcu pokonali Rosjan pod Frydlandem. Car Rosji – Aleksander I – zgodził się na podpisanie pokoju. Nastąpiło to 7 lipca 1807 roku na tratwie pośrodku rzeki Niemen, niedaleko Tylży. Prusy nieuczestniczące w rozmowach miały utracić swe ziemie zachodnie na rzecz Francji oraz ziemie drugiego i trzeciego zaboru. Cesarz Francuzów musiał zająć zdecydowane stanowisko w kwestii polskiej, szczególnie, że zależało mu na pozyskaniu rekrutów do wojska.
Pokój francusko-rosyjski z Tylży (7 lipca 1807) nie rozstrzygał ostatecznie kwestii polskiej. Napoleon nie chciał drażnić cara Aleksandra przywracaniem polskiej państwowości. Traktat zakładał powstanie niewielkiego Księstwa Warszawskiego z ziem drugiego i trzeciego zaboru pruskiego, którego obszar wynosił około 104 tysiące km² (2,6 miliona ludności – prawie 4/5 stanowili Polacy). Gdańsk miał pozostać wolnym miastem pod zwierzchnictwem Francji, zaś okręg białostocki, anektowany uprzednio przez Prusy, został przyłączony do Rosji.
Księstwo Warszawskie miało otrzymać konstytucję opartą na krzewionej przez Napoleona równości wobec prawa wszystkich obywateli, łączącej dawne przepisy z nowymi. Konstytucja została podpisana przez Napoleona w Dreźnie 22 lipca 1807 roku. Zakładała połączenie Księstwa Warszawskiego unią personalną z Królestwem Saksonii. Władca Saksonii Fryderyk August III otrzymał dziedziczny tytuł księcia warszawskiego. Do niego należała inicjatywa ustawodawcza, prawo wydawania dekretów i pełnia władzy wykonawczej, decydował o sprawach ustroju państwowego i administracji.
| Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 1807 roku - wybrane artykuły Tytuł I Art. 4. Znosi się niewola. Wszyscy obywatele są równi przed obliczem prawa. Stan osób zostaje pod opieką trybunałów. |
| Tytuł II. O rządzie Art. 5. Korona książenca warszawska jest dziedziczną w osobie Króla Saskiego, jego potomków, dziedziców i następców, podług porządku następstwa ustnowionego w domu saskim. Art. 6. Rząd jest w osobie króla. On sprawuje w całej swojej zupełności urzędowanie władzy wykonawczej. Tytuł III. O ministrach i o radzie stanu Art. 11. Minister sprawiedliwości, minister wewnętrzny i czci religijnych, minister wojny, minister przychodów skarbu, minister policji, minister sekretarz stanu. Ministrowie są odpowiedzialnymi [...]. Tytuł IV. O sejmie głównym Art. 19. Sejm składa się z dwóch izb, to jest z Izby pierwszej, czyli Izby Senatorskiej i drugiej Izby, czyli Poselskiej. Art. 20. Sejm główny zgromadza się co dwa lata w Warszawie, a to w czasie oznaczonym aktem zwołującym, wydanym od króla. Tytuł VI. O izbie poselskiej Art. 23. Izba poselska składa się: 1) z sześciudziesiąt posłów mianowanych na sejmikach, czyli zgromadzeniach szlachty każdego powiatu, licząc po jednym z powiatu. Posłowie powinni mieć najmniej 24 lat skończonych, być w zupełnym używaniu praw swoich lub usamowolnionymi. 2) z czterdziestu deputowanych od gminów [...]. |
Stanowienie praw należało w kwestiach prawa cywilnego i karnego, systemie menniczym i podatkowym do dwuizbowego sejmu. W senacie mogli zasiadać tylko przedstawiciele szlachty, zaś w izbie poselskiej do tej warstwy społecznej na 100 miejsc należało 60. Senat złożony z 6 biskupów, 6 wojewodów i 6 kasztelanów mianowanych przez króla dożywotnio, potwierdzał prawa ustalane przez izbę poselską. Prawo wyborcze oprócz szlachty posiadającej mieli bogaci i średniozamożni mieszczanie, podstawowe grupy zawodowej inteligencji, szlachta czynszowa oraz odznaczeni żołnierze i niektórzy chłopi (młynarze). Posłów wybierano na sejmikach powiatowych, zaś deputowanych na zgromadzeniach gminnych. Natomiast władza wykonawcza należała do Rady Państwa i Rady Ministrów (6 ministrów i sekretarz stanu). Wszelkie projekty ustawodawcze przygotowywała Rada Stanu, która była także sądem kasacyjnym, rozstrzygała także spory kompetencyjne. Kolegialność urzędów zastąpiono jednoosobowym kierownictwem. Nowy ustrój zbliżony był do ustroju państw oświeceniowego absolutyzmu. Konstytucja znosiła także poddaństwo chłopów i ich przywiązanie do ziemi, bez rozstrzygnięcia o własności ziemi.
W 1808 roku, podobnie jak w innych państwach podległych Francji, wszedł w życie Kodeks Napoleona (kodeks cywilny, który obowiązywał z pewnymi modyfikacjami w centralnych ziemiach Polski do 1946 roku). Kodeks zrównywał wobec prawa wszystkich mieszkańców Księstwa, jednak prawa polityczne uzależniał od posiadanego majątku. Dekret monarszy z grudnia 1807 roku pełną własność przyznawał ziemiaństwu (chłopi byli czasowymi lub dziedzicznymi właścicielami uprawianej ziemi). Dekretem z 1808 roku zawieszano na 10 lat polityczne uprawnienia Żydów.
Księstwo Warszawskie nie było krajem suwerennym. Nie posiadało własnego ministra spraw zagranicznych. Poprzez króla saskiego protektorat nad nim sprawował cesarz Francuzów. W Warszawie przebywał też francuski rezydent. Księstwo wiązała też umowa z Francją zobowiązująca je do wystawienia 45 tysięcznej armii do dyspozycji Napoleona. Księstwo podzielono na 6 departamentów, którymi zarządzali prefekci, podział na powiaty utrzymał się – zarządzali nimi podprefekci.
Mimo wielkich zniszczeń, kryzysu w rolnictwie spowodowanego między innymi blokadą kontynentalną (spadek cen na zboża), długami spłacanymi przez Księstwo pruskiemu zaborcy, wysokimi kosztami utrzymania armii, państwo zaczęło się rozwijać. W miastach mieszkańcy bogacili się dzięki dostawom dla wojska, ożywił się handel, a miejscowa wytwórczość korzystała z protekcji władz. Szczególnie rozwijała się oświata i nauka. W 1808 roku w celu wykształcenia kadry urzędniczej otworzono w Warszawie Szkołę Prawa (od 1811 roku – Szkoła Prawa i Administracji).
W kwietniu 1809 roku Księstwo Warszawskie zostało zaatakowane (podobnie jak Bawaria i Wenecja) przez wojska austriackie. Większość polskich wojsk była poza krajem, jednak księciu Józefowi Poniatowskiemu, dowodzącemu 14 tysiącami wojsk udało się pokonać Austriaków w bitwie pod Raszynem – 19 kwietnia 1809 roku – mimo dwukrotnej przewagi wroga. Wobec znacznej przewagi wojsk arcyksięcia Ferdynanda Poniatowski musiał poddać Warszawę, jednak sam ruszył na południe – zajął Lublin, Sandomierz, Zamość, w maju Lwów (27 maja), a w lipcu Kraków. Dzięki zwycięstwu Napoleona nad Austriakami (bitwa pod Wagram – 5-6 lipca)na mocy traktatu pokojowego podpisanego 14 października 1809 roku w Schnbrunn przyłączono do Księstwa Warszawskiego ziemie trzeciego zaboru austriackiego – obszar o powierzchni 47 tysięcy km² (utworzono z tego obszaru cztery nowe departamenty). Łącznie Księstwo liczyło 142 tysiące km² z 4,3 miliona ludności, musiało jednak wystawić na potrzeby Napoleona 60-tysięczną armię.
Mimo udziału wojsk polskich w kampaniach Napoleona, cesarz nie zamierzał zrealizować nadziei Polaków na odbudowę suwerennego i niepodległego państwa. W rokowaniach nowego traktatu z Rosją zobowiązywał się, że nie dopuści do odbudowy suwerennego państwa polskiego. Do podpisania aktu jednak nie doszło, a obie strony zaczęły przygotowywać się do wojny. Zarówno Rosji, jak i Francji zależało na przychylnym nastawieniu polskiej szlachty, a przede wszystkim wojska, jednak żadne z państw nie zdecydowało się na konkretne deklaracje.
W 1812 roku Napoleon zgromadził przy granicy z Rosją największą z dotychczasowych armię, liczącą prawie 700 tysięcy żołnierzy (w tym 90-tysięczną armię Księstwa Warszawskiego), jednak większość z nich była niewyszkolona i niechętna walce (pochodzili z Włoch, Niemiec, nie chcieli walczyć dla obcego państwa). 24 czerwca 1812 roku Napoleon przekroczył graniczny Niemen i ruszył w głąb terytorium rosyjskiego. Na terenie rosyjskiego zaboru powstała Konfederacja Generalna Narodowa, która wezwała wszystkich obywateli do walki z caratem. Zwołany w Warszawie sejm nadzwyczajny ogłosił utworzenie Królestwa Polskiego. Mimo sukcesów w walkach o Smoleńsk i pod Borodino oraz zajęciu Moskwy, 19 października Napoleon zmuszony został do zarządzenia odwrotu (brak zaopatrzenia, surowy klimat, straty w bitwach). Z kampanii wróciło zaledwie kilkanaście tysięcy żołnierzy. Józef Poniatowski na czele trzydziestotysięcznej armii przeszedł do Saksonii by połączyć się z wojskami Napoleona. Klęska kampanii rosyjskiej zmobilizował podporządkowane przez cesarza Francuzów kraje do buntu. W marcu 1813 roku wojnę Francji wypowiedziały Prusy, zaś w sierpniu Austria. Klęską zakończyła się „bitwa narodów” pod Lipskiem (w trakcie odwrotu zginął książę Poniatowski), trwająca od 16 do 19 października 1813 roku. W marcu 1814 roku skapitulował Paryż. Napoleon I abdykował 6 kwietnia, zaś w maju 1814 roku został podpisany pokój między koalicją a nowym władcą Francji – Ludwikiem XVIII. Nowy ład europejski został ustalony na kongresie wiedeńskim który rozpoczął się we wrześniu 1814 roku.
Dowiedz się więcej
1 Chrzest Polski - przyczyny, skutki
2 Polskie państwo pod okupacją
3 Polacy wobec zaborców po upadku powstania styczniowego
2 Polskie państwo pod okupacją
3 Polacy wobec zaborców po upadku powstania styczniowego
Komentarze
artykuł / utwór: Księstwo Warszawskie (1807-1812)
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)