klp.plMimo iż oficjalnie uchwalenie ustawy zasadniczej było przyjmowane w Europie entuzjastycznie, to sąsiedzi Polski widzieli w niej duże zagrożenie (głównie Prusy). Katarzyna II pragnęła cofnięcia reform i powrotu do stanu z 1788 roku. Przyjęła więc propozycję zawiązania antysejmowej konfederacji złożonej jej w Jassach przez przeciwników reform - Szczęsnego Potockiego, Ksawerego Branickiego i Seweryna Rzewuskiego. Nie podejmowała jednak konkretnych działań do czasu podpisania z Turcją pokoju na początku 1792 roku. Austria przychylnie patrzyła na reformy Rzeczypospolitej, jednak rewolucja we Francji zbliżała Leopolda II do Prus. W kwietniu 1792 roku Francja wypowiedziała cesarstwu Habsburgów wojnę, zaś Katarzyna II postanowiła zainterweniować w Polsce.
Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny Rzeczpospolitej z Rosją w obronie Konstytucji 3 Maja była dążenie magnatów do zniesienia reform i powrotu do dawnego ustroju pod gwarancją Rosji. Wiosną 1792 roku cesarzowa Rosji zdecydowała, by ustrój Rzeczpospolitej cofnąć do tego sprzed pierwszego rozbioru w Petersburgu zawiązała się w kwietniu konfederacja, której akt został podpisany – 27 kwietnia 1792 roku w Targowicy (datowany na 14 maja) przez trzynastu polskich emigrantów, którzy zwrócili się o pomoc do Rosji. W akcie zarzucano panującym w kraju despotyzm, obalenie praw kardynalnych drogą spisku, a także czerpanie wzorów z rewolucji francuskiej.
| Akt założenia konfederacji targowickiej My senatorowie, ministrowie Rzczpltej, urzędnicy kor., tudzież urzędnicy, dygnitarze i rycerstwo kor., widząc, że już dla nas nie masz Rzczpltej, iż sejm dzisiejszy, na niedziel tylko sześć zwołany, przywłaszczywszy sobie władzę prawodawczą na zawsze, a już przeszło przez lat półczwarta ciągle ją ze wzgardą praw uzurpując, połamał prawa kardynale, zmiótł wszystkie wolności szlacheckiego, a na dniu 3 maja r. 1791 w rewolucję i spisek przemieniwszy się, nową formę rządu, za pomocą mieszczan, ułanów, żołnierzy, narzuconą sukcesję tronu postanowił, królowi od przysięgi, na pacta conventa wykonanej, uwolnić się dozwolił, władzę królów rozszerzył, rzeczpospolitą w monarchię zamienił, szlachtę bez posesji od równości i wolności odepchnął, wolę narodu, w instrukcjach wojewódzkich daną, za nic poczytał, karę, nieprzyjaciołom (...), w wojnę szkodliwą przeciwko Rosji, sąsiadki naszej najlepszej, najdawniejszej z przyjaciół i sprzymierzeńców naszych, wplątać nas usiłował. |
| (...) i tym celem obraliśmy sobie za marszałka J.W. Stan. Szczęsnego Potockiego, generała kor. artylerii (...), a za wodzów wojsk kor. przy konfederacji i jej władz będących J.W. Ksawerego Branickiego, w kor., Seweryna Rzewuskiego poln. kor. Hetmanów (...). A że Rzczplta pobita i w rękach swych ciemiężycielów moc całą mająca, własnymi z niewoli dźwignąć się nie może siłami, nic jej innego nie zostaje, tylko uciec się z ufnością do Wielkiej Katarzyny, (...) Żądania nasze są, aby Rzczplta udzielną, samowładną, niepodległą, w granicach całą została, bo od wieków nikomu podległą i czyją własnością, dziedzictwem, nie była. (...) |
Po wkroczeniu wojsk rosyjskich do kraju władzę w kraju przejęła Straż Praw, a sejm 29 maja zawiesił swoje obrady. Król świadomy przewagi Rosji nie wierzył w opór wobec najeźdźcy, początkowo w przekonaniu tym utwierdzał go Hugo Kołłątaj, by następnie oskarżyć Poniatowskiego o pertraktacje z caratem. Władca planował porozumieć się z carycą, by wycofała poparcie dla targowiczan, zaakceptowała przynajmniej część reform konstytucyjnych w zamian za oddanie polskiej korony wielkiemu księciu Konstantemu (po śmierci Stanisława Augusta).
24 lipca 1792 roku, po wystosowaniu przez Katarzynę II ultimatum, Stanisław August wraz z wojskiem oficjalnie przystąpił do konfederacji targowickiej i ogłosił kapitulację. Mimo początkowego sprzeciwu patriotów oraz polskich generałów (Kościuszko, Poniatowski, Zajączek) przeciw decyzji monarchy ostatecznie musieli się jej podporządkować. Król swój wybór argumentował próbą uniknięcia wkroczenia wojsk pruskich do Rzeczpospolitej oraz zachowaniem przynajmniej części reform. O ile Prusy nie przystąpiły do działań zbrojnych, o tyle Generalność konfederacji targowickiej, która przejęła władzę, przystąpiła do przekreślenia wszelkich zmian. Zwolennicy reform zostali zmuszeni do udania się na emigrację.
Austria i Prusy w obawie całkowitego podporządkowania Rzeczpospolitej Rosji zażądały dla siebie korzyści terytorialnych. Austria zgodziła się na nabytki pruskie kosztem Rzeczpospolitej w zamian za późniejsze nabytki kosztem Francji (zajęta była wojną z Francją), zaś Rosja była świadoma chaosu jaki zaistniał w Polsce po wygranej targowiczan i świadomość trudności w samodzielnym kierowaniu polską polityka. W grudniu 1792 roku została podjęta ostateczna decyzja o rozbiorze Polski. 23 stycznia 1793 roku zawarto tajny rosyjsko-pruski traktat, w którym Rosja godziła się na nabytki Fryderyka Wilhelma II w Polsce w zamian za dalsze dławienie francuskiej rewolucji.
Skutki drugiego rozbioru Polski
W wyniku drugiego rozbioru Polska utraciła ok. 58 tysięcy km² na rzecz Prus - do linii: Częstochowa-Rawa Mazowiecka-Działdowo, czyli Kujawy z Inowrocławiem i Brześciem Kujawskim, Wielkopolskę z Poznaniem, Gnieznem i Kaliszem oraz część Mazowsza z Płockiem, ziemię sieradzką i łęczycką, zaś Rosja aż 250 tysięcy km² do granicy: Druji-Pińska-Chocimia - Ukrainę, Podole, Białoruś z Kamieńcem Podolskim, Bracławiem, Mińskiem i Żytomierzem, część Wołynia. Po stronie rosyjskiej znalazło się około 3 milionów mieszkańców Rzeczpospolitej, zaś po pruskiej około 1,1 miliona. Były to ziemie najbardziej rozwinięte rolniczo i ekonomicznie, a także przemysłowo. Dodatkowo umożliwiały handel czarnomorski dostarczający funduszy na utrzymanie wojska. W wyniku drugiego rozbioru Rzeczpospolita stanowiła obszar zaledwie 215 tysięcy km², który zamieszkiwany był przez około 4 miliony ludności.
Generalność targowicka nie zareagowała zdecydowanie na wkroczenie wojsk pruskich do Polski. Zaprzestała początkowego nawoływania do oporu po naciskach rosyjskich, część z targowiczan wyjechała z kraju. W czerwcu 1793 roku zwołany został sejm do Grodna. Mimo obrania taktyki godzenia się na aneksje rosyjskie, zaś sprzeciwiania się planom zaborczym Prus (taktyka przyjęta w porozumieniu z królem) ostatecznie, pod naciskiem wojsk rosyjskich i aresztowaniu najaktywniejszych patriotów sejm przyjął uchwałę o cesji terytorialnej na rzecz Prus. Zgoda na rozbiór nastąpiła poprzez milczenie - marszałek sejmu Stanisław Bieliński uznał wielogodzinne milczenie za zgodę na projekt („niema” sesja sejmu). Ustalono, że władzę ma stanowić powołana konfederacja grodzieńska, przywrócono także Radę Nieustającą, co wprowadziło chaos. Na sejmie zachowano prawa dla mieszczan, zniesiono niemal całkowicie liberum veto, sejmowi, który miał się zbierać co cztery lata, odebrano inicjatywę ustawodawczą.
Okrojona Rzeczpospolita stanowiła po rozbiorach państwo buforowe pomiędzy trzema mocarstwami. Nie była w stanie samodzielnie przeciwstawić się wrogom militarnie. O ile wielu nie wierzyło w długą egzystencję takiego tworu, o tyle Stanisław August wraz ze współpracownikami wierzył, że uda się utrzymać odrębność pod patronatem Rosji, a w przyszłości odzyskać utracone ziemie. W kraju dominowały dwa stronnictwa - jedno godzące się na uległość wobec Rosji oraz drugie przekonane o jedynej możliwości utrzymania suwerenności - dzięki podjętej walce zbrojnej i czynnemu oporowi.
Dowiedz się więcej
1 Pierwsze próby zjednoczeniowe
2 Księstwo Warszawskie (1807-1812)
3 Społeczeństwo polskie w XVI wieku
2 Księstwo Warszawskie (1807-1812)
3 Społeczeństwo polskie w XVI wieku
Komentarze
artykuł / utwór: Konfederacja targowicka i drugi rozbiór Polski
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)