Polska w okresie wielkiej wojny północnej (1700-1721)

Geneza wojny północnej

W związku z klęską polityki antytureckiej August II włącza się w konflikt o dominium Maris Baltici, zawierając sojusz z Danią, Rosją i Brandenburgią przeciw słabnącej Szwecji (Liga Północna). Polska w tym konflikcie jest przedmiotem, nie podmiotem. Nowy król polski dąży do uzyskania dziedzicznego księstwa w Inflantach oraz budowy absolutyzmu Wettinów w Saksonii i Polsce. Rosja z kolei dąży do odebrania Szwecji Inflant, wykorzystując fakt iż władzę w Szwecji objął piętnastoletni, obdarzony wybitnym talentem wojskowym - Karol XII (1697).

Przebieg wojny północnej

W lutym 1700 roku August II atakuje wojskami saskimi Szwecję. Brak zgody polskiej szlachty na wojnę wzbudza jej silny opór i sprzeciw włączenia Rzeczpospolitej do wojny. Król Szwedzki Karol XII dzięki poparciu Anglii i Holandii doprowadza do wycofania Danii z wojny, udaremnia zamach Sasów na Rygę i wygrywa z Rosjanami nad Narwą. Po kolejnym zwycięstwie pod Rygą w 1701 roku uderza na Polskę, podporządkowując sobie główne miasta Korony (po zwycięstwie nad Sasami pod Pułtuskiem i pod Kliszowem) i wykorzystując do swych celów antykrólewską opozycję. Przeciwnicy saskiego elektora na konfederacji generalnej w Warszawie w 1704 roku, postanawiają o detronizacji Augusta II, zaś na nowego władcę wybierają Stanisława Leszczyńskiego (pierwotny kandydat Jakub Sobieski jest więziony przez Augusta II). Podpisany ze Szwecją w Warszawie traktat sojuszniczy w 1705 roku podporządkowywał cały kraj Karolowi XII, ponadto oddawał mu Kurlandię i nakazywał zrzeczenia się pretensji do Inflant. Na wieść o tym po stronie Augusta II opowiedziały się liczne lokalne konfederacje, wraz z generalną zawiązaną w Sandomierzu, która w 1704 roku podpisała traktat sojuszniczy w Narwie z Rosją (zapoczątkowało to uzależnienie przez kolejne dziesięciolecia Polski od carów). Około 40 tysięczne oddziały konfederatów stanęły po stronie Rosji w walce z Karolem XII i Stanisławem Leszczyńskim.

Stronnictwa konfederatów niszczyły dobra swych przeciwników, poprzez grabież, przemarsz wojsk czy liczne rekwizycje. W kolejnych latach Szwedzi odnoszą sukces nad saskimi wojskami pod Wschową, zaś Rosjan wypierają z Grodna. Okupacja Saksonii przez Szwedów spowodowała we wrześniu 1706 roku podpisanie pokoju w Altranst�dt, oznaczającego abdykację Augusta II w Rzeczpospolitej (konfederaci sandomierscy ogłosili bezkrólewie) i koronację Stanisława Leszczyńskiego. Podpisanie pokoju nie kończy działań zbrojnych (klęska Szwedów pod Kaliszem w 1706 roku).

Działania zbrojne w 1709 roku toczyły się na terytorium Rzeczpospolitej. Szwedzi uderzają na Ukrainę, licząc na porozumienie z hetmanem kozackim Janem Mazepą. Dochodzi do decydującego starcia – Karol XII ponosi klęskę z Rosją w bitwie pod Połtawą w 1709 roku, co powoduje rozbicie proszwedzkiego stronnictwa w Polsce i ucieczkę Leszczyńskiego za granicę. Z kolei na tron w Warszawie Augusta II przywrócili w 1710 roku Rosjanie decyzją Walnej Rady Warszawskiej. August II nie wykorzystuje kompromisowego nastawienia szlachty polskiej, gotowej poprzeć reformy ustrojowe. Wraz z carem i elektorem brandenburskim planuje nawet rozbiór kraju, jednak Piotr I nie chce umocnienia Wettinów w Polsce. W wyniku przystąpienia do wojny Turcji po stronie Szwedów działania wojenne przedłużają się. Po zawarciu z Turkami traktatu działania przenoszą się na Pomorze i Inflanty

W 1713 roku August II, pragnąc ostatecznego rozprawienia się z antykrólewską opozycją wkracza na czele wojsk saskich do Polski. Przeciwko niemu, a także próbującym prowadzić własną politykę magnatom zawiązuje się konfederacja generalna w Tarnogrodzie. O losach wojny domowej decyduje mediator, na którego obie strony powołują Piotra I – jego wojska wkraczają na Litwę, a wysłany przez niego poseł dyktuje warunki pokoju między królem a szlachtą w 1716 roku.

Traktat „pacyfikacyjny” zostaje przyjęty na jednodniowym sejmie 1 lutego 1917 roku. W obawie przed zerwaniem nie pozwolono nikomu zabrać głosu, dlatego sejm ten nazwano „sejmem niemym”. Sejm ten umacniał zasadnicze elementy ustroju Rzeczpospolitej, powodując, że w latach kolejnych nie było szans na naprawę i wzmocnienie kraju w zbrojącej się i absolutystycznej Europie. Ukrócona została samowola hetmanów, skarbowość i wojsko powróciło w ręce państwa. Uchwalono także stałe podatki na armię, która miała liczyć 24 tysiące żołnierzy (w praktyce liczyła 12 tysięcy).

W 1721 roku zostaje podpisany kończący wojnę północną pokój w Nystad (obecnie Finlandia), na mocy którego Rosja zdobywa Inflanty na północ od Dźwiny, Ingrię, Estonię oraz Karelię, zaś Prusy część Pomorza. Inne państwa Ligii Północnej również zdobyły korzyści oprócz króla Polski Augusta II, który dodatkowo na rzecz Rosji utracił faktyczne zwierzchnictwo lenne w Kurlandii.

Skutki wojny

W wyniku rozstrzygnięć wojny północnej car Piotr I zdobył dla Rosji imperialną pozycję w polityce międzynarodowej i mógł przyjąć tytuł imperatora wszech Rusi. Symbolem nowego imperium stała się budowa Sankt-Petersburga (od 1712 roku stolica administracyjna Rosji).

Piotr I uzyskał dominującą pozycję w Polsce, którą usankcjonował sejm niemy 1 lutego 1717 roku. Głównym celem Rosji było utrzymanie pełnej kontroli nad osłabioną Rzeczpospolitą, co gwarantował jej podpis posła carskiego pod traktatem warszawskim (Rosja jako gwarancja wypełnienia uchwał). Kraj rządzony dzięki kruchemu sojuszowi pomiędzy królem a szlachtą nie był w stanie reformować się i nie mógł wytrzymać konkurencji państw, w które wkraczały na drogę absolutyzmu. Decydującą role w sprawowaniu władzy przejęły sejmiki, które poddawały się planom magnaterii, która dbała jedynie o prywatne interesy. Zniszczenia wojenne doprowadziły do wielkiego głodu i fali epidemii.

Dowiedz się więcej

1 Wojny polsko-rosyjskie (do 1686 roku)
2 Księstwo Warszawskie (1807-1812)
3 Słowianie – pochodzenie i rozwój

Komentarze
artykuł / utwór: Polska w okresie wielkiej wojny północnej (1700-1721)

Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)

Imię:
E-mail:
Tytuł:
Komentarz:

Historia Polski / Polska w okresie wielkiej wojny północnej (1700-1721)