Polska w okresie wielkiej wojny północnej (1700-1721)
Historia Polski klp.pl klp.pl Lektury Analizy i interpretacje Motywy literackie Epoki
Geneza wojny północnej

W związku z klęską polityki antytureckiej August II włącza się w konflikt o dominium Maris Baltici, zawierając sojusz z Danią, Rosją i Brandenburgią przeciw słabnącej Szwecji (Liga Północna). Polska w tym konflikcie jest przedmiotem, nie podmiotem. Nowy król polski dąży do uzyskania dziedzicznego księstwa w Inflantach oraz budowy absolutyzmu Wettinów w Saksonii i Polsce. Rosja z kolei dąży do odebrania Szwecji Inflant, wykorzystując fakt iż władzę w Szwecji objął piętnastoletni, obdarzony wybitnym talentem wojskowym - Karol XII (1697).

Przebieg wojny północnej

W lutym 1700 roku August II atakuje wojskami saskimi Szwecję. Brak zgody polskiej szlachty na wojnę wzbudza jej silny opór i sprzeciw włączenia Rzeczpospolitej do wojny. Król Szwedzki Karol XII dzięki poparciu Anglii i Holandii doprowadza do wycofania Danii z wojny, udaremnia zamach Sasów na Rygę i wygrywa z Rosjanami nad Narwą. Po kolejnym zwycięstwie pod Rygą w 1701 roku uderza na Polskę, podporządkowując sobie główne miasta Korony (po zwycięstwie nad Sasami pod Pułtuskiem i pod Kliszowem) i wykorzystując do swych celów antykrólewską opozycję. Przeciwnicy saskiego elektora na konfederacji generalnej w Warszawie w 1704 roku, postanawiają o detronizacji Augusta II, zaś na nowego władcę wybierają Stanisława Leszczyńskiego (pierwotny kandydat Jakub Sobieski jest więziony przez Augusta II). Podpisany ze Szwecją w Warszawie traktat sojuszniczy w 1705 roku podporządkowywał cały kraj Karolowi XII, ponadto oddawał mu Kurlandię i nakazywał zrzeczenia się pretensji do Inflant. Na wieść o tym po stronie Augusta II opowiedziały się liczne lokalne konfederacje, wraz z generalną zawiązaną w Sandomierzu, która w 1704 roku podpisała traktat sojuszniczy w Narwie z Rosją (zapoczątkowało to uzależnienie przez kolejne dziesięciolecia Polski od carów). Około 40 tysięczne oddziały konfederatów stanęły po stronie Rosji w walce z Karolem XII i Stanisławem Leszczyńskim.

Stronnictwa konfederatów niszczyÅ‚y dobra swych przeciwników, poprzez grabież, przemarsz wojsk czy liczne rekwizycje. W kolejnych latach Szwedzi odnoszÄ… sukces nad saskimi wojskami pod WschowÄ…, zaÅ› Rosjan wypierajÄ… z Grodna. Okupacja Saksonii przez Szwedów spowodowaÅ‚a we wrzeÅ›niu 1706 roku podpisanie pokoju w Altranstädt, oznaczajÄ…cego abdykacjÄ™ Augusta II w Rzeczpospolitej (konfederaci sandomierscy ogÅ‚osili bezkrólewie) i koronacjÄ™ StanisÅ‚awa LeszczyÅ„skiego. Podpisanie pokoju nie koÅ„czy dziaÅ‚aÅ„ zbrojnych (klÄ™ska Szwedów pod Kaliszem w 1706 roku).

DziaÅ‚ania zbrojne w 1709 roku toczyÅ‚y siÄ™ na terytorium Rzeczpospolitej. Szwedzi uderzajÄ… na UkrainÄ™, liczÄ…c na porozumienie z hetmanem kozackim Janem MazepÄ…. Dochodzi do decydujÄ…cego starcia – Karol XII ponosi klÄ™skÄ™ z RosjÄ… w bitwie pod PoÅ‚tawÄ… w 1709 roku, co powoduje rozbicie proszwedzkiego stronnictwa w Polsce i ucieczkÄ™ LeszczyÅ„skiego za granicÄ™. Z kolei na tron w Warszawie Augusta II przywrócili w 1710 roku Rosjanie decyzjÄ… Walnej Rady Warszawskiej. August II nie wykorzystuje kompromisowego nastawienia szlachty polskiej, gotowej poprzeć reformy ustrojowe. Wraz z carem i elektorem brandenburskim planuje nawet rozbiór kraju, jednak Piotr I nie chce umocnienia Wettinów w Polsce. W wyniku przystÄ…pienia do wojny Turcji po stronie Szwedów dziaÅ‚ania wojenne przedÅ‚użajÄ… siÄ™. Po zawarciu z Turkami traktatu dziaÅ‚ania przenoszÄ… siÄ™ na Pomorze i Inflanty

W 1713 roku August II, pragnÄ…c ostatecznego rozprawienia siÄ™ z antykrólewskÄ… opozycjÄ… wkracza na czele wojsk saskich do Polski. Przeciwko niemu, a także próbujÄ…cym prowadzić wÅ‚asnÄ… politykÄ™ magnatom zawiÄ…zuje siÄ™ konfederacja generalna w Tarnogrodzie. O losach wojny domowej decyduje mediator, na którego obie strony powoÅ‚ujÄ… Piotra I – jego wojska wkraczajÄ… na LitwÄ™, a wysÅ‚any przez niego poseÅ‚ dyktuje warunki pokoju miÄ™dzy królem a szlachtÄ… w 1716 roku.

Traktat „pacyfikacyjny” zostaje przyjÄ™ty na jednodniowym sejmie 1 lutego 1917 roku. W obawie przed zerwaniem nie pozwolono nikomu zabrać gÅ‚osu, dlatego sejm ten nazwano „sejmem niemym”. Sejm ten umacniaÅ‚ zasadnicze elementy ustroju Rzeczpospolitej, powodujÄ…c, że w latach kolejnych nie byÅ‚o szans na naprawÄ™ i wzmocnienie kraju w zbrojÄ…cej siÄ™ i absolutystycznej Europie. Ukrócona zostaÅ‚a samowola hetmanów, skarbowość i wojsko powróciÅ‚o w rÄ™ce paÅ„stwa. Uchwalono także staÅ‚e podatki na armiÄ™, która miaÅ‚a liczyć 24 tysiÄ…ce żoÅ‚nierzy (w praktyce liczyÅ‚a 12 tysiÄ™cy).

W 1721 roku zostaje podpisany kończący wojnę północną pokój w Nystad (obecnie Finlandia), na mocy którego Rosja zdobywa Inflanty na północ od Dźwiny, Ingrię, Estonię oraz Karelię, zaś Prusy część Pomorza. Inne państwa Ligii Północnej również zdobyły korzyści oprócz króla Polski Augusta II, który dodatkowo na rzecz Rosji utracił faktyczne zwierzchnictwo lenne w Kurlandii.

Skutki wojny

W wyniku rozstrzygnięć wojny północnej car Piotr I zdobył dla Rosji imperialną pozycję w polityce międzynarodowej i mógł przyjąć tytuł imperatora wszech Rusi. Symbolem nowego imperium stała się budowa Sankt-Petersburga (od 1712 roku stolica administracyjna Rosji).

Piotr I uzyskał dominującą pozycję w Polsce, którą usankcjonował sejm niemy 1 lutego 1717 roku. Głównym celem Rosji było utrzymanie pełnej kontroli nad osłabioną Rzeczpospolitą, co gwarantował jej podpis posła carskiego pod traktatem warszawskim (Rosja jako gwarancja wypełnienia uchwał). Kraj rządzony dzięki kruchemu sojuszowi pomiędzy królem a szlachtą nie był w stanie reformować się i nie mógł wytrzymać konkurencji państw, w które wkraczały na drogę absolutyzmu. Decydującą role w sprawowaniu władzy przejęły sejmiki, które poddawały się planom magnaterii, która dbała jedynie o prywatne interesy. Zniszczenia wojenne doprowadziły do wielkiego głodu i fali epidemii.


  Dowiedz siÄ™ wiÄ™cej
1  Wojny polsko-rosyjskie (do 1686 roku)
2  KsiÄ™stwo Warszawskie (1807-1812)
3  SÅ‚owianie – pochodzenie i rozwój



Komentarze
artykuł / utwór: Polska w okresie wielkiej wojny północnej (1700-1721)
Linia



    Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)
    Linia

    ImiÄ™:
    E-mail:
    Tytuł:
    Komentarz: