Panowanie Augusta III (1733-1763)

Zdobycie polskiej korony przez Augusta III było niemałym sukcesem. Wyróżniał on dynastę Wettinów spośród innych władców Rzeszy i dawała podstawy do starań o tytuł cesarza rzymsko-niemieckiego. Plany te po śmierci cesarza Karola VI przekreśliła aneksja Śląska dokonana przez pruskiego władcę Fryderyka II. Uzyskanie zwierzchnictwa nad księstwami głogowskim i żagańskim utrudniały w znaczny sposób wymianę handlową między Polską a Saksonią. Dlatego głównym celem Wettinów było zyskanie połączenia terytorialnego z Rzeczpospolitą i przeciwdziałanie pruskim wpływom na terenach górnej Odry. Dla Polski zdobycze pruskie na Śląsku pogarszały jej międzynarodową sytuację i stwarzały możliwość coraz szerszej ingerencji w sprawy wewnętrzne przez władców Prus.

Polskie zwyczaje za panowania Augusta III w relacji Jędrzeja Kitowicza
O sejmach
Do zerwania sejmu nie zażywano osób rozumem i miłością dobra publicznego obdarzonych, bo też tego nie potrzeba była. Lada poseł ciemny jak noc, utrzymany tym końcem [w tym celu] na sejmiku posłem przez partyją Czartoryskich, nie szukając pozornych przyczyn, odezwał się w poselskiej izbie: „Nie ma zgody na sejm!”- i to było dosyć do odebrania wszystkim mocy sejmowania. A gdy marszałek spytał: „Co za racyja?”- odpowiedział krótko:„ Jestem posłem, nie pozwalam”- i to powiedziawszy usiadł, jak niemy diabeł na wszystkie prośby i nalegania innych posłów o danie przyczyny zatamowania sejmu nic więcej nie odpowiadając, tyko to jedno: „ Jestem posłem”. A potem wymknąwszy się nieznacznie z poselskiej izby, zaniósł do kancelaryi manifest o nieważności sejmu racyjami w gabinecie Czartoryskich nataszowany [naładowany, napchany] i w ułożeniu swoim całkowity podsunięty zrywaczowi.
O obyczajach towarzyskich
Skoro spróbowano drugiego dania, to jest pieczystego, natychmiast gospodarz zawołał dużego kielicha, tym w strych [po brzegi, pod wierzch] nalanym pił do dystyngowańszego [bardziej dostojnego], ale zdrowie najdystyngowańszego gościa, który się tam znajdował, pił stojąc, a za nim razem wszyscy stali. [...] Kto zaś z gości nie mógł się dłużej na nogach trzymać albo też nie chciał być trunkiem zalanym, wynosił się nieznacznie z kompanii.[...]To było największym [...] ukontentowanie gospodarza, kiedy słyszał nazajutrz od służących jako żaden z gości trzeźwy nie odszedł, jako jeden potoczywszy się, wszystkie schody- tocząc się kłębem- przemierzył; jako drugiego zaniesiono do stancyji jako nieżywego; jak ów zbił sobie róg głowy o ścianę; jak tamci dwaj - skłóciwszy się – pyski sobie powycinali; jako nareszcie ten jegomość- chybiwszy krokiem upadł w błoto, a do tego ząb sobie o kamień wybił.

Za panowania Augusta III mocarstwom europejskim (Prusy i Rosja oraz Austria i Francja), mimo często sprzecznych interesów, zależało na utrzymaniu słabości Rzeczypospolitej, wstrzymaniu reform oraz konfliktowaniu zwalczających się wewnętrznych stronnictw. Do upadku Polski przyczyniało się również przekonanie krajowych magnatów i szlachty o tym, że brak reform w kraju jest gwarantem nienaruszalności jego granic („Polska nierządem stoi”). August III nie ingerował w sprawy polskie, we wszystkim był podległy Rosji. W przeciwieństwie do ojca nie próbował wzmocnić swojej władzy, a wręcz przeciwnie – niechętnie odnosił się do proponowanych reform administracyjnych i skarbowych. Po elekcji Augusta III w Rzeczpospolitej wykształciły się dwa silne stronnictwa skupione wokół magnatów – Czartoryskich i Potockich. Do pierwszej „partii” - Familii należeli – Stanisław Poniatowski (ojciec późniejszego króla Polski), jego szwagrowie Michał i August Czartoryscy oraz biskup Andrzej Załuski. Mimo iż wcześniej popierali oni Leszczyńskiego szybko związali się z Rosją, której zależało na umocnieniu wpływów w Rzeczpospolitej (car Piotr I zaangażował się w konflikt z Turcją, umacniał wpływy w Danii i Szwecji). Familia pragnęła odzyskać urzędy utracone w wyniku elekcji Wettina, dlatego początkowo, dbając o interesy Petersburga, sprzeciwiała się wymaganej przez szlachtę reformy - aukcji, czyli zwiększenia liczebności polskiej armii.

Stronnictwo Potockich (stronnictwo „hetmańskie”) z kolei, wspierane było ze strony Francji, której także zależało na utrzymaniu status quo w Europie Środkowej. Trzecim, najmniej wpływowym, było stronnictwo skupione wokół króla (Flemming, Br�hl) występujące przy okazji forsowania interesów saskich w imieniu polskich magnatów. Król pruski Fryderyk II w sprawie polskiej uzależniony był od zdania Rosji, jednak także na własną rękę dążył do skłócenia dwóch dominujących stronnictw, wzmagał uprzedzenia przed absolutystycznymi zapędami Wettinów i ich próbom uczynienia z tronu Rzeczpospolitej tronu dziedzicznego. Interesy Prus i Rosji w Polsce ustalone zostały w traktatach z 1740 i 1743 roku, które między innymi gwarantowały ochronę polskich wolności, zasadę liberum veto.

Podsycane niesnaski między stronnictwami Czartoryskich i Potockich uniemożliwiały wytworzenie jednego politycznego centrum, które byłoby w stanie przeprowadzić reformy. Opozycja „hetmańska” doprowadziła do zerwania sejmu w 1738 roku, następnie inicjowała stłumione przez Rosjan wystąpienia antysaskie na Ukrainie.

Dwór Augusta III swój ośrodek miał w Dreźnie i nie miał poważania wśród polskiej szlachty. Zbliżenie dworu i Czartoryskich w latach 40. XVIII wieku umożliwiło przeprowadzenie reform skarbowo-wojskowych, jednak przez działania dywersyjne agent ów francuskich i pruskich sejm zebrany w Grodnie w 1744 roku nie był w stanie wprowadzić zmian. Po 1750 roku Familia odcięła się od działań dworu, wiążąc się z młodym dworem rosyjskim (książę Piotr i jego żona Katarzyna), który umożliwiłby im przejęcie władzy po śmierci Augusta III. Stronnictwo dworskie (kamaryla Mniszcha) skupiało jedynie osobistości dbające o własne interesy (podskarbi Teodor Wessl, hetman Seweryn Rzewuski). Zwolennicy króla związali się pod koniec lat pięćdziesiątych z obrońcami „szlacheckiej wolności” - Janem Klemensem Branickim i Karolem Radziwiłłem, reprezentantami największej magnaterii. Połączyła ich wspólna obawa przez nowymi formami życia politycznego.

Za panowania Augusta III (po sejmie pacyfikacyjnym z 1736 roku) nie doszedł do skutku żaden sejm (zerwano ich 13), przez działania zarówno zwalczających się stronnictw jak i agentów z zewnątrz (także panującego Wettina). Sparaliżowana była także praca sejmików i trybunałów. Obok wykorzystywania do zrywania posiedzeń zasady liberum veto stosowano obstrukcję - utrudnianie i zakłócanie obrad przez grupkę mających swoje interesy posłów, przewlekano między innymi obrady, kłócąc się o kwestie proceduralne. Innym mechanizmem utrudniania sprawowania władzy było zwoływanie konfederacji przeciwko królowi, które na wiele miesięcy zajmowały dwór (m.in. konfederacja Potockich z 1739 roku umacniająca wpływy rosyjskie).

Plany reform pod koniec panowania Augusta III

Pod koniec panowania Augusta III najszerszy program reform przygotowało stronnictwo Czartoryskich licząc na poparcie Rosji (wbrew królowi i rzeszom szlachty). Plany reform w duchu republikańskim (zarówno Familii jak i związanego z nią Stanisława Konarskiego) dążyły do ograniczenia roli króla, pozbawienia go prawa rozdawnictwa dóbr, pragnęły suwerenności zreformowanego sejmu stale gotowego do zwołania sesji nadzwyczajnej.

W swoim programie Familia zakładała wprowadzenie głosowania nad uchwałami sejmowymi zwykłą większością głosów. Opowiadała się za dwuletnią kadencją sejmu, odsunięciem od udziału w sejmikach biedoty szlacheckiej i odebrania sejmikowym instrukcjom wiążącego charakteru. Pragnęła ograniczenia uprawnień ministrów królewskich (zwłaszcza podskarbich), a urząd hetmański zdecydowana była znieść całkowicie.

Planowano zrównanie izby poselskiej i senatu, utworzenie kolegialnych organów władzy wykonawczej odpowiedzialnej przed sejmem. Reformy przewidywały ingerencję państwa w sprawy handlu, rolnictwa, oświaty oraz wojska.

Inne reformy proponował stolnik litewski Stanisław Poniatowski (polski poseł w Petersburgu). Swe plany opierał na dziele Monteskiusza. W duchu monarchizmu pragnął rozgraniczenia władzy ustawodawczej i wykonawczej. Chciał umocnienia prerogatyw króla, między innymi przez podporządkowanie mu władzy wykonawczej w postaci królewskiej rady. Postulował również dziedziczność tronu.

Dowiedz się więcej

1 Powstanie warszawskie
2 Polska w okresie wielkiej wojny północnej (1700-1721)
3 Ziemie polskie w ZSRR (1939-1941)

Komentarze
artykuł / utwór: Panowanie Augusta III (1733-1763)

Polecam tę stronę.Ciekawe informacje można tu znalezć.:)
Diana (milena20140 {at} wp.pl)

Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)

Imię:
E-mail:
Tytuł:
Komentarz:

Historia Polski / Panowanie Augusta III (1733-1763)