Wojny polsko-szwedzkie (do 1635 roku)

Głównymi przyczynami konfliktu polsko-szwedzkiego była konkurencja o dominium Maris Baltici a także problem dynastyczny (objęcie tronu po zmarłym ojcu Zygmunta III Wazy – Janie). Polska i Szwecja miały sprzeczne interesy – szlachta skandynawska poszukiwała ziem i zdobyczy, zaś mieszczanie możliwości handlu na nowych obszarach, zaś Rzeczpospolita dążyła do uzyskania nowych nabytków kosztem osłabionej Rosji. W 1592 roku Zygmunt III zostaje królem Szwecji. Aby objąć szwedzką koronę król musiał jednak zaprzysiąc zagwarantowanie praw dla luteranizmu i wyrzec się prób katolicyzacji Szwecji. 19 lutego 1594 został wraz z żoną uroczyście koronowany w katedrze w Uppsali na króla Szwecji. Zygmunt III miał pozostać w Polsce, zaś władzę w Szwecji w jego imieniu miał sprawować Karol sudermański. W wyniku buntu nieprzychylnego Zygmuntowi III stronnictwa szwedzkiego (pod wodzą regenta księcia Sudermanii Karola) i jego klęsce w bitwie pod Link�ping w 1598 roku doszło do jego detronizacji przez Riksdag (jednoizbowego szwedzkiego parlamentu) w 1599 roku. Zapoczątkowało to wieloletni konflikt o koronę szwedzka pomiędzy dwoma liniami Wazów – protestancką i katolicką. Rok później w odwecie król Polski ogłasza włączenie (inkorporację) pozostałych przy nim Inflant Północnych (Estonii) do Polski. Oznaczało to wojnę ze Szwecją.

Wojna polsko-szwedzka była elementem wielkiego konfliktu międzynarodowego wojny trzydziestoletniej (1618-1648). Pierwszy etap wojny trwał w latach 1600-1622 w Inflantach. W 1601 roku większa część Inflant (bez Rygi) została zajęta przez Szwedów (przychylność niemieckiej szlachty inflanckiej). Hetmani litewscy – Krzysztof Radziwiłł i Jan Karol Chodkiewicz pokonali nieprzyjaciela w bitwie pod Kockenhausen, jednak nie mieli wystarczających sił by rozpocząć ofensywę.W kolejnych latach Zamoyskiemu udało się odzyskać utracone tereny, a jego następca – Chodkiewicz zdobył w 1603 roku Dorpat, a rok później odniósł zwycięstwo w bitwie pod Białym Kamieniem. W 1605 król Szwecji Karol IX (Karol sudermański) uderzył w kierunku Rygi, jednak wojska Rzeczpospolitej odparły jego atak. Pod wodzą Jana Karola Chodkiewicza Polacy odnieśli zwycięstwo pod Kircholmem (czterotysięczna armia pokonała trzykrotnie silniejszą armię szwedzką, zasługa kawalerii) – Polska utrzymała dzięki temu Inflanty.

Szwecja nie przestała jednak zaczepnych ataków. Wojna Szwecji z Danią i śmierć Karola IX umożliwiły zawarcie rozejmu w 1611 roku. W 1617 roku został on zerwany przez nieprzyjaciół. W 1621 roku Szwedzi opanowali Rygę (sprzyjało im protestanckie mieszczaństwo), a także Parnawę i Mitawę. W 1622 roku zostaje podpisany rozejm (dzięki Krzysztofowi Radziwiłłowi) w Mitawie (stolica Kurlandii) – Inflanty wraz z Rygą do rzeki Dźwiny pozostawały w rękach szwedzkich.

Kolejny etap wojny (1625-1629) toczy się w Prusach Książęcych i Królewskich. Nowy król Szwecji Gustaw II Adolf realizuje politykę zdobywania wybrzeży Morza Bałtyckiego. W 1626 roku wojska szwedzkie zajmują Piławę, wymuszają neutralność Prus Książęcych i opanowują całe Pomorze Gdańskie (bez Gdańska i Pucka). Wojna o ujście Wisły stanowiła element ogólnoeuropejskiej wojny trzydziestoletniej. 28 listopada 1627 roku dochodzi do bitwy morskiej pod Oliwą. Wygrywają Polacy. Kolejne bitwy ze Szwedami potwierdzają przewagę Szwedów zarówno w polu, jak i na morzu. Dzięki uchwaleniu podatków potrzebnych do prowadzenia wojny oraz przymierzu Zygmunta III z cesarzem udaje się odwrócić koleje wojenne. Wojska Gustawa Adolfa ponoszą klęskę w bitwie z wojskami polskimi dowodzonymi przez Stanisława Koniecpolskiego pod Trzcianą 25 czerwca 1629 roku (ranny zostaje szwedzki władca).

Na jesieni 1629 roku, dzięki mediacji Francji (pragnącej zaangażowania wojsk szwedzkich na terenach Niemiec), zostaje podpisany rozejm w Starym Targu na zasadzie zachowania stanu posiadania obu stron. Szwedzi zatrzymują większą część Inflant, porty Prus Królewskich i Książęcych bez Gdańska, Królewca i Pucka. Mają także prawo do pobierania przeważającej części ceł ściąganych z handlu gdańskiego (dochody te umożliwiają akcję Gustawa na terenie Rzeszy). W 1630 roku Szwedzi zajmują Pomorze Zachodnie, a w 1637 roku wcielają je do Szwecji. Ten stan rzeczy sankcjonuje traktat westfalski (1648).

Kiedy Władysław IV Waza objął tron w 1632 roku rozpoczął silne przygotowania militarne (zaciąg cudzoziemców, powiększenie piechoty, utworzenie floty wojennej w 1634 roku, która została sprzedana w 1641, budowa portu Władysławowo na Helu, warsztatów okrętowych w Pucku), nie uzyskał jednak dla swoich planów poparcia szlachty obawiającej się wzmocnienia władzy królewskiej. 12 września 1632 roku w Sztumskiej Wsi rozejm ze Szwecją został przedłużony. Szwedzi wycofują się z portów pruskich, rezygnują z pobierania cła gdańskiego, zatrzymują zaś Inflanty (na północ od Dźwiny).

W Prusach Książęcych w 1640 roku na tron wstępuje Fryderyk Wilhelm. Za przedłużenie na trzy lata prawa ściągania ceł z portów Prus Książęcych (od 1638 roku) Władysław IV nadaje Fryderykowi Wielkiemu (Wielkiemu Elektorowi) inwestyturę w 1641 roku i uznaje go za księcia pruskiego. Władca Prus, wykorzystując słabość Rzeczpospolitej, w 1646 roku znosi opłatę celną na rzecz Polski i zaczyna swobodnie dysponować dochodami portowymi.

Dowiedz się więcej

1 Polska gospodarka po przełomie 1989
2 Polityka wewnętrzna Kazimierza Wielkiego
3 Seniorat w dziejach Polski średniowiecznej

Komentarze
artykuł / utwór: Wojny polsko-szwedzkie (do 1635 roku)

Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)

Imię:
E-mail:
Tytuł:
Komentarz:

Historia Polski / Wojny polsko-szwedzkie (do 1635 roku)