klp.plW strukturze społecznej dominowała warstwa chłopska (powyżej 70% społeczeństwa). Do niedawna przyjmowało się, że szlachta sięgała 10% ludności, jednak ostatnie badania mówią o 5-6% ludności Korony. Mieszczanie stanowili około 20% ogółu społeczeństwa (4-5% zamieszkiwało miasta powyżej 10 tys. mieszkańców). Katolickie i prawosławne duchowieństwo sięgało co najwyżej 1% ogółu. Do przedstawionych stanów należy dodać jeszcze ludność luźną. W koronie około 2/3 ludności stanowili Polacy, zaś 1/3 Rusini, kolejne grupy to Niemcy, Żydzi oraz niewielkie skupiska Ormian i Włochów. Na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego nad ludnością litewską przeważała ludność ruska, występowały także niewielkie skupiska ludności polskiej, niemieckiej i tatarskiej. Dominującym wyznaniem w Koronie był katolicyzm (prócz województwa ruskiego i podolskiego), zaś na Litwie przeważało prawosławie. Obok tych grup występowały skupiska żydowskie, ormiańskie i tatarskie. Luteranizm rozwinął się głównie w miastach pruskich. Wśród stanów najwięcej praw przysługiwało szlachcie. Jako jedyna warstwa miała pełne prawa polityczne, jako jedyna mogła posiadać ziemię na prawie ziemskim. Szlachcic nie mógł być więziony bez wyroku sądowego (chyba że złapano go na gorącym uczynku), nie można bez wyroku przeprowadzić konfiskaty jego dóbr, był także zwolniony od ceł (wyroby własne). Do obowiązków tej warstwy należała obrona kraju, piastowanie urzędów, zapewnienie porządku publicznego i bezpieczeństwa kraju, a także udział w życiu publicznym. Szlachta nie była jednolita. Można ją podzielić na magnaterię (dawne możnowładztwo) posiadającą wielkie kompleksy dóbr, zajmującą wysokie urzędy, średnią szlachtę (posiadała od części wsi po kilkanaście osad), a także szlachtę zagrodową posiadającą podobnie jak chłopi ziemię, którą własnoręcznie uprawiali, ciesząc się jednak wszelkimi szlacheckimi przywilejami.
Prawa i obowiązki mieszczan zależały od uprawnień danego miasta. Wszyscy zobowiązani byli płacić podatki. Miasta rządziły się autonomią – rządziły nimi rady miejskie, posiadały własne sądownictwo, służbę porządkową. Niektóre z miast posiadały przywilej prawa składu. Na chłopach spoczywały głównie obowiązki – przekazywali świadczenia na rzecz pana w formie danin, czynszów i robocizny, płacili państwu podatki, a także dziesięcinę i inne opłaty na rzecz Kościoła. Nad sądownictwem wiejskim nadzór sprawował szlachcic. Chłop miał również ograniczone prawo wychodźstwa ze wsi, dlatego rozwijało się zbiegostwo chłopów. Kler rządził się osobnym prawem kanonicznym, miał także osobne sądownictwo, cieszył się wolnością podatkową, czasem celną, co zbliżało go do stanu szlacheckiego. Problemem w określeniu praw i obowiązków tej warstwy było to, ze można było pozostawać częściowo duchownym, a częściowo świeckim przyjmując święcenia świeckie (m.in. Jan Kochanowski był wieloletnim proboszczem poznańskim).
| Giulio Ruggieri - nuncjusz papieski w Polsce pod koniec panowania Zygmunta Augusta tak charakteryzował polskie społeczeństwo: Z przyrodzenia powolni, lubią próżnowanie i pohulanki, najmniejszego nie cierpią przymusu, i dlatego może nie są zbyt ścisłymi przestrzegaczami praw, aczkolwiek te są nader łagodne i pobłażające. Mimo to jednak na polu bitwy są bardzo odważni (...)Upijanie jest u nich chwalebnym zwyczajem, niewątpliwym dowodem szczerości, dobrego wychowania; przeciwnie trzeźwość, poczytywana za grubiaństwo, bywa czasem znakiem skrytości charakteru i podstępności. Mają niepospolite zdolności umysłowe, ale niewiele przykładają się do nauk (...) Mają oprócz tego niewypowiedzianą łatwość uczenia się innych języków i przyjmowania zwyczajów obcych narodów, na wzór których lubią się stroić i naśladować ich we wszystkim. |
Dowiedz się więcej
1 Panowanie Bolesława Śmiałego (1058-1079)
2 Powstanie i rozwój państwa krzyżackiego w Prusach
3 Działalność zjednoczeniowa i polityka zagraniczna Mieszka I
2 Powstanie i rozwój państwa krzyżackiego w Prusach
3 Działalność zjednoczeniowa i polityka zagraniczna Mieszka I
Komentarze
artykuł / utwór: Społeczeństwo polskie w XVI wieku
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)