klp.plPowiększanie obszaru folwarku odbywało się zazwyczaj w drodze karczunku puszcz (Litwa), zagospodarowywania nieużytków, a także pozbawiania sołtysów ziemi (na podstawie statutu warckiego z 1423 roku) czy zabierania chłopom gruntów i osadzania ich na gorszych. Wśród przyczyn powstawania folwarków pańszczyźnianych można wymienić spadek wartości pieniądza, przez co następował spadek wartości faktycznej czynszów (spadek dochodów realnych właścicieli), a także niską możliwość płatniczą chłopów oraz ogólny brak pieniądza na rynku. Na dochodowość prowadzenia folwarku wpłynął ogólny rozwój gospodarki na zachodzie Europy i jej rozwój (miasta, przemysł), które spowodowały wzmożony popyt na produkty rolne oraz rewolucję cen żywności. Praca w folwarkach opierała się głównie na wykorzystaniu powinności pańszczyźnianych chłopów, które przewidywały akty lokacyjne, a także posiłkowano się pracą najemną czeladzi folwarcznej oraz małorolnych chłopów (komorników i zagrodników).
Struktura własności szlacheckiej kształtowała się rozmaicie, w zależności od regionu Polski. Na Mazowszu dominowała drobna własność szlachecka (niekiedy część wsi), w Wielkopolsce dominowała szlachta jednowioskowa, zaś w Małopolsce obok drobnej szlachty wielu właścicieli miało nawet kilkudziesięciowioskowe dobra na terenie Ukrainy. W skali całego kraju około połowę stanowiła średnia szlachta jednowioskowa. Obok majątków szlacheckich należy wyróżnić gospodarzy mających obszerne gospodarstwa (ponad 1 łan) i sołtysów. Obok folwarków szlacheckich rozwinęły się także wielkie włości kościelne, folwarki sołtysie i majątki należące do miast.
Rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej z jednej strony przyniósł rozwój Polski w XV i XVI wieku, nadwyżki w handlu zagranicznym, z drugiej prowadził do powiększenia różnic społecznych (powstania chłopskie). Przede wszystkim uzależniał polską gospodarkę od kapitału zagranicznego i powodował małe zróżnicowanie gospodarcze. Wzrost uzależnienia chłopów od szlachty doprowadził do obniżenia stopy życiowej tej warstwy. Prowadził do dalszego powiększania pańszczyzny i ograniczania praw chłopów. Do pogorszenia sytuacji najuboższej warstwy społecznej przyczyniło się również przejęcie sądownictwa nad chłopami przez szlachtę (1518-1520).
Mimo iż folwarki pańszczyźniane gwarantowały wielkie zbiory to jednak głównie za sprawą prowadzenia gospodarki ekstensywnej (praca pańszczyźniana była mało wydajna – nie dawała chłopom bezpośrednich korzyści). Podobne gospodarstwa na zachodzie Europy były bardziej wydajne. Wzrost wykorzystania warstwy chłopskiej powodował liczne ucieczki chłopów – między innymi na stepowe tereny Ukrainy czy pogranicze mazowiecko-pruskie.
Dowiedz się więcej
1 Polska w okresie wielkiej wojny północnej (1700-1721)
2 Pierwsza wolna elekcja 1573 i panowanie Henryka Walezego (1573-1574)
3 Konfederacja targowicka i drugi rozbiór Polski
2 Pierwsza wolna elekcja 1573 i panowanie Henryka Walezego (1573-1574)
3 Konfederacja targowicka i drugi rozbiór Polski
Komentarze
artykuł / utwór: Powstanie i rozwój folwarku szlacheckiego w Polsce
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)