klp.plW latach 1440-1444 królem Węgier był Władysław III Warneńczyk (unia personalna Polski i Węgier), który ginie 10 listopada w bitwie przeciwko Turkom pod Warną. W 1447 roku po trzech latach bezkrólewia na tron Polski wstępuje Kazimierz Jagiellończyk. Po śmierci Warneńczyka królem Czech zostaje Władysław Habsburg i rządzi do 1468 roku. Po jego śmierci w Czechach na władcę wybrano zwolennika husytów Jerzego z Podiebradu. Kazimierz Jagiellończyk wbrew papieżowi poparł go. Na Węgrzech królem zostaje Maciej Korwin syn Jana Hunyadyego. Kiedy syna Kazimierza Jagiellończyka - Władysława - uznano za następcę czeskiego tronu, pretensję o władzę zgłosił król węgierski Maciej Korwin. Popierany przez część Królestwa Czeskiego zajął Morawy, Śląsk i Łużyce. W 1471 roku po śmierci Jerzego z Podiebradu władzę nad właściwymi Czechami uzyskuje Władysław Jagiellończyk. Zbrojny konflikt polsko-czesko-węgierski wyniszczył skarb królestwa, dodatkowo spowodował wybuch wojny z Krzyżakami („wojna księża”). Ugoda polskiego króla z Korwinem z 1479 roku (zjazd monarchów w Ołomuńcu) pozwoliła na powrót do sytuacji wyjściowej, jednak gwarantowała dożywotnie władanie Śląskiem, Morawami i Łużycami królowi Maciejowi. Poi śmierci Macieja Korwina w 1490 roku dochodzi do kolejnych sporów, tym razem o tron węgierski. Obok dwóch synów Kazimierza Jagiellończyka – Jana Olbrachta i Władysława o koronę zabiega Maksymilian Habsburg. Walkę wygrywa Władysław popierany przez magnaterię i zwolenników Korwina, zawierając ugodę z Habsburgami.
W 1526 roku w bitwie pod Mochaczem pomiędzy wojskami węgierskimi i tureckimi ginie król Węgier i Czech Ludwik Jagiellończyk. Tron węgiersko-czeski przejmują Habsburgowie, zgodnie z ustaleniami układów wiedeńskich z 1515 roku pomiędzy Zygmuntem I Starym a cesarzem Maksymilianem Habsburgiem.Stosunki polsko-krzyżackie
Wielcy mistrzowie krzyżaccy, którzy od zawarcia pokoju toruńskiego w 1466 roku zmuszeni byli składać hołd lenny królowi Polski unikają wypełniania swoich obowiązków. Krzyżacy na swych przywódców starają się wybierać kandydatów pochodzących z księstw Rzeszy (Fryderyk saski, Albrecht Hohenzollern – 1511 rok - siostrzeniec króla Zygmunta I), mając nadzieję na uniezależnienie się od Polski. W swych dążeniach uzyskują wsparcie Moskwy, która od początku XVI wieku prowadzi politykę rewindykacji ziem ruskich (współpraca z Krzyżakami ośmieliła ich do ataku na Smoleńsk przez Wasyla III, mimo zwycięstwa litewskich wojsk w bitwie pod Orszą w 1514 roku, car zachował zajęte tereny). Krzyżacy wsparcie mają również u Habsburgów, przede wszystkim u cesarza Maksymiliana I. Niekorzystny dla polski sojusz zostaje rozbity dzięki układom wiedeńskim z 1515 roku między Zygmuntem I Starym a cesarzem Maksymilianem Habsburgiem. Ustalono, że Habsburgowie wycofają się z popierania Zakonu i Wielkiego Księstwa Moskiewskiego w zamian za możliwość objęcia tronu Czeskiego i Węgierskiego w razie wygaśnięcia rządzącej tymi krajami linii Jagiellonów.
W latach 1519-1521 toczy się wojna pomiędzy Polską a zakonem krzyżackim. W kwietniu 1521 roku podpisano rozejm toruński, zapowiadający rokowania pokojowe. 8 kwietnia 1525 roku dochodzi do podpisania traktatu krakowskiego pomiędzy królem Polski Zygmuntem I Starym a wielkim mistrzem krzyżackim Albrechtem Hohenzollernem, zaś 10 kwietnia 1525 roku dochodzi do złożenia uroczystego hołdu lennego na rynku w Krakowie.
Na mocy traktatu państwo zakonne uległo likwidacji - stawało się świeckim księstwem dziedzicznym w linii Albrechta i jego dwóch braci (sekularyzacja - zeświecczenie) – Prusy Książęce. Ziemie uzyskane w trakcie wojny 1519-1521 miały zostać zwrócone wzajemnie. Nowe księstwo było lennem polskim. Albrecht uzyskiwał pierwsze miejsce w senacie koronnym: gwarancje udziału w elekcji króla, pensja roczna. Hohenzollern zobowiązywał się do wierności lennej, pomocy wojskowej władcom Polski. Jego poddani mogli odwoływać się do króla polskiego (prawo apelacji), polski władca decydował również o sprawach monetarnych Prus Książęcych – pierwszego protestanckiego księstwa w Europie. W wyniku hołdu zlikwidowano niebezpieczną instytucję kościelną, tworząc państewko w pełni zależne od Polski.
Zygmunt II August podczas wojny o Inflanty, poparty przez senat, poszedł na ustępstwa wobec Albrechta Hohenzollerna, dopuszczając do dziedziczenia Prus Książęcych przez brandenburską linię Hohenzollernów (spowodowało to utratę szansy na inkorporację Prus po bezpotomnej śmierci Albrechta, a także umożliwiało zbliżenie w przyszłości Prus i Brandenburgii).
Problem Inflant
W Inflantach w 1202 roku osiadł Zakon Kawalerów Mieczowych, który połączył się z Zakonem Krzyżackim w 1237 roku. Rozłączenie zakonów nastąpiło po sekularyzacji Prus Krzyżackich w 1525 roku. Tereny te stały się obiektem zainteresowania zarówno Moskwy, która nie miała niezamarzających portów, jak i Polaków pragnących wykluczyć konkurencję rosyjską nad Bałtykiem. Z kolei Szwecja i Dania dążyły do dominacji w handlu bałtyckim - Dominium Maris Baltici.
W 1561 roku doszło w Wilnie do podpisania układu pomiędzy Zygmuntem Augustem a mistrzem zakonu Gotardem Kettlerem. Na jego podstawie Inflanty na północ od rzeki Dźwiny miały należeć do Litwy, zaś reszta państwa zakonnego miała ulec sekularyzacji i przyjąć wyznanie luterańskie. Kettler miał otrzymać w dziedziczne władanie Kurlandię i Semigalię jako lenno polskie.
W wyniku tego porozumienia wybuchła wojna północna (1563-1570)), którą zakończył układ podpisany w Szczecinie w 1570 roku, który dzielił Inflanty pomiędzy walczące strony. Szwecja uzyskała Estonię z Talinem, Polska pozostałą część Inflant (z lennem), zaś Dania wyspy Dago i Ozylię.
Zagrożenie rosyjskie i tureckie
Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka w latach 1492-1494 Iwan III Srogi, jeden z twórców potęgi Rosji, opanował Wiaźmę i obszary nad górną Oką. Skłoniło to Litwę do ściślejszych związków z Polską (porozumienie z 1499 roku). Król Aleksander rozumiał zagrożenie płynące z ekspansji Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, szczególnie po przegranej bitwie pod Wiedroszą w 1500 roku, w której klęskę poniosły litewskie wojska pod dowództwem Konstantego Ostrogskiego. Między innymi dlatego po śmierci Olbrachta Aleksander usilnie zabiegał o polską koronę. Panowanie w Krakowie nie wpłynęło jednak na polepszenie sytuacji w konflikcie z Moskwą – na mocy rozejmu z 1503 roku musiał oddać część Smoleńszczyzny i ziemi czernichowsko-siewierskiej.
Dwuletnie walki prowadzone z carem Wasylem III nie przyniosły większych korzyści – w 1508 roku zawarto „wieczysty” pokój, który trwał zaledwie cztery lata. W 1512 roku wojska rosyjskie ponownie najechały na Litwę. Dwa lata później zdobyły Smoleńsk, jednak jesienią tego roku Konstanty Ostrogski odniósł zwycięstwo pod Orszą. Przewlekłe walki zakończyły się w 1522 roku na zasadzie utrzymania zdobyczy Moskwy. Korzystając ze śmierci Wasyla III w 1534 roku Litwini rozpoczęli akcję odzyskiwania terenów utraconych na rzecz Moskwy. Kontratak powstrzymała pomoc polska, biegłego w nowoczesnej sztuce wojennej, hetmana Jana Tarnowskiego, który zdobył Homel i Starodub. Ofensywa załamała się w związku z wewnętrznymi konfliktami i w 1537 roku podpisano rozejm, który ustabilizował granicę litewsko-rosyjską.
Na południu państwu polskiemu zaczęli zagrażać Turcy, którzy w 1473 roku zajęli Konstantynopol i posuwali się wciąż na zachód (w 1475 roku podporządkowali sobie krymskich tatarów – chanat krymski). W 1482 roku nastąpił wielki najazd Tatarów krymskich na Podole i Wołyń, drugi w 1484 roku odparł królewicz Jan Olbracht.
O klęsce polityki południowo-wschodniej przesądziła utrata zwierzchnictwa nad Mołdawią. Hospodarowie mołdawscy od 1387 roku pozostawali w stosunku lennym do króla Polski. Mołdawski hospodar – Stefan Wielki – mimo iż jeszcze w 1485 roku złożył hołd Kazimierzowi Jagiellończykowi, przeszedł na stronę turecką w 1487 roku. Jan Olbracht w 1497 roku podjął próbę przywrócenia Polsce wpływów w Mołdawii, jednak jego wyprawa, po nieudanym oblężeniu Suczawy, zakończyła się klęska pod Kuźminem. Spornym terenem pozostawało Pokucie. Po zbrojnym zajęciu tego terenu przez Piotra Raresza w 1530 roku do walki ruszył Jan Tarnowski i rok później odniósł zwycięstwo pod Obertynem (polskie wojska liczyły 6 tys., siły mołdawskie ok. 20 tys.). Dopiero siedem lat później w 1538 roku nowa wyprawa Tarnowskiego doprowadziła do zawarcia pokoju, w którym Mołdawia zrzekła się Pokucia.
W 1512 roku wojskom litewskim udało się rozgromić Tatarów pod Wiśniowcem, ale w 1519 odnieśli oni zwycięstwo pod Sokalem. Próbowano sposobów dyplomatycznych wypłacając chanowi pensję, jednak nie przynosiło to trwałych efektów. Południowa granica Węgier była wciąż nękana przez Tatarów. Państwo polskie i węgierskie prowadziły politykę zmierzającą do utworzenia koalicji antytureckiej, jednak bez sukcesów. W 1521 roku w ręce tureckie dostał się Belgrad, zaś w 1526 Turcy wkroczyli w głąb Węgier, co zakończyło się klęską i śmiercią króla Ludwika Jagiellończyka w bitwie pod Mohaczem. Podczas sporów o dziedzictwo tronu węgierskiego Zygmunt I nie chciał zająć jednoznacznego stanowiska, zaś w 1533 roku zawarł z sułtanem traktat pokoju i przyjaźni. Ponadto w latach trzydziestych i czterdziestych XVI wieku udało się wzmocnić stałe wojska koronne rezydujące na południowo-wschodnich kresach (opłacane były przez poszczególne województwa tzw. obrona potoczna), a także wybudować szereg zamków i twierdz (Kamieniec, Baraż, Bracław, Bar i inne).
Dowiedz się więcej
1 Powstanie i rozwój folwarku szlacheckiego w Polsce
2 Osadnictwo na prawie niemieckim w średniowiecznej Polsce
3 Działalność zjednoczeniowa i polityka zagraniczna Mieszka I
2 Osadnictwo na prawie niemieckim w średniowiecznej Polsce
3 Działalność zjednoczeniowa i polityka zagraniczna Mieszka I
Komentarze
artykuł / utwór: Polityka dynastyczna i konflikty w okresie jagiellońskim
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)