Polityka wewnętrzna Zygmunta I Starego (1506-1548)

Zygmunt I Stary był przekonany, że by prowadzić skuteczną politykę zagraniczną musiał przeprowadzić niezbędne reformy skarbowo-wojskowe. Swoje rządy nowy król oparł na senacie, ponieważ nie ufał szlachcie. Dzięki możliwości nominacji biskupów i urzędników mógł się oprzeć na przychylnych swej polityce osobach. W 1512 zakończył sukcesem zapoczątkowany przez swojego ojca spór o nominacje biskupie – skłonił kapitułę warmińską do rezygnacji ze swobodnego wyboru biskupa. Od swej woli uzależnił wpływowe rody możnowładcze, nadając im wysokie urzędy i wymagając sprawnego zarządzania państwem.

W 1507 roku król wprowadził tzw. cło nowe – wysokie cło graniczne, zapewniające duże wpływy do skarbu. Prowadził również politykę zgodną z ruchem egzekucyjnym – oddłużał i wykupywał dobra królewskie. Przez lata panowania Zygmunt I usiłował zreformować system podatkowy. Pragnął wprowadzić zasadę relucji – zamiany obowiązku pospolitego ruszenia szlachty na opłatę pieniężną. W 1512 roku szlachta wymogła na Zygmuncie zrzeczenie się prawa sądzenia sporów między panami, świeckimi i duchownymi oraz ich poddanymi – w dobrach prywatnych zaczęło obowiązywać sądownictwo patrymonialne. Z kolei tzw. statut toruńsko-bydgoski postanowił, że minimum obowiązującej pańszczyzny wynosić ma 1 dzień w tygodniu. W 1525 roku władca próbował wprowadzić tzw. taksację dóbr – określenie dochodu z dóbr ziemskich w celu znalezienia racjonalnej podstawy wymiaru podatku. W wyniku konfliktu szlachty z duchowieństwem reformy zaniechano. Druga żona Zygmunta, pochodząca z Włoch Bona Sforza, prowadziła własną politykę na Litwie i w Koronie. Skupiła się na gromadzeniu dóbr hospodarskich i królewskich na zasadzie nadań monarszych, wykupów z zastawu, a dzięki odpowiedniemu zarządowi podnosiła z nich dochody. Polityka królowej i jej zachłanne gromadzenie dóbr wywoływały krytykę i niechęć społeczeństwa polskiego. Doszło do otwartego buntu – pospolite ruszenie zwołane pod Lwowem w 1537 roku w celu zapobieżenia najazdowi wołoskiemu – dokonało rokoszu (wojna kokosza), zarzucając królowi łamanie praw, domagając się zaniechania wykupu przez Bonę zastawionych dóbr królewskich, uporządkowania skarbu, zwolnienia szlachty z opłat na Kościół, respektowania praw i przywilejów. Zwracano uwagę na to, iż w Polsce król „nie swoimi prawami rządzi, lecz do praw Rzeczypospolitej przychodzi”. Król rozpuścił pospolite ruszenie, a przywódców pozwał do sądu, jednak całe zajście skończyło się kompromisem – władca uroczyście potwierdził elekcyjność tronu, zaś skup dóbr królewskich został ograniczony przepisami.

W 1523 roku sejm zgodził się na reformę systemu prawnego i procedury prawnej (tzw. Formula processus). Zygmunt uporządkował też niektóre prawa partykularne, a na Litwie doprowadził do kodyfikacji prawnej, zwanej I statutem litewskim (1529). W 1532 roku sejm odrzucił kodyfikację prawa polskiego wyrażoną w tzw. korekturze Taszyckiego.

W 1529 roku w wyniku bezpotomnej śmierci książąt mazowieckich (Stanisław i Janusz) sejm zebrany w Warszawie uchwalił włączenie Mazowsza do Korony (dotychczas polskie lenno) i przekształcenia w województwo mazowieckie, które szybko upodobniło swoje prawa do reszty państwa.

Dowiedz się więcej

1 Panowanie Kazimierza Jagiellończyka (1447-1492)
2 Podwójna elekcja 1733 roku i wojna sukcesyjna polska
3 Kampania wrześniowa

Komentarze
artykuł / utwór: Polityka wewnętrzna Zygmunta I Starego (1506-1548)

Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)

Imię:
E-mail:
Tytuł:
Komentarz:

Historia Polski / Polityka wewnętrzna Zygmunta I Starego (1506-1548)