klp.pl| Kronika Jana Długosza - Rzeź Gdańszczan dokonana przez Krzyżaków Rzadko dawniej wylano więcej polskiej krwi przy zdobywaniu jakiejś miejscowości, rzadko rzeź była bardziej nieludzka. Nie było żadnego rodzaju gwałtu i okrucieństwa, którego by ku zatracie Polaków nie użyła sroga ręka wrogów. Ośmielili się popełnić podwójną, niegodziwą i najohydniejszą zbrodnię, której nie można porównywać z żadnym barbarzyńskim okrucieństwem. Najpierw bowiem wezwani przez księcia Władysława Łokietka do obrony grodu Gdańska, wnet po haniebnym wygnaniu tych, którym przyszli z pomocą, zajęli gród. Następnie, kiedy wymordowali, jak jakie zwierzęta ofiarne, rycerzy, którzy przybyli na targ, zajęli z biegiem czasu miasto Gdańsk, a Polacy byliby woleli raczej ponieść klęskę z ręki Sasów niż z Krzyżakami odnieść zwycięstwo nad Sasami. |
W latach 1329-1332 trwa wojna z Krzyżakami, którzy sprzymierzyli się z królem czeskim Janem Luksemburczykiem roszczącym sobie prawa do tronu polskiego jako spadkobierca Przemyślidów. Mimo zwycięstwa pod Płowcami na Kujawach w 1331 roku, konflikt przynosi Polsce kolejne straty – spustoszona zostaje Wielkopolska, zagarnięte Kujawy (ojcowizna Łokietka) i ziemia dobrzyńska.Kazimierz Wielki odrzucił w 1339 roku kompromis w sprawie Pomorza Gdańskiego zaproponowany przez rozjemców w osobach Króla Węgier Karola Roberta i króla Czech Jana Luksemburczyka w Wyszehradzie (zjazd w Wyszehradzie). W tym samym roku w Warszawie odbył się proces z Krzyżakami o Pomorze Gdańskie, który sporne ziemie – Kujawy, ziemię dobrzyńską i Pomorze Gdańskie przyznał Polsce. Krzyżacy odwołali się do papieża, co spowodowało zawieszenie wyroku.
W 1343 roku Kazimierz Wielki w Kaliszu zawarł z Krzyżakami pokój wieczysty na warunkach proponowanych wcześniej. Krzyżacy zmuszeni byli zwrócić Polsce Kujawy i ziemię dobrzyńską, a ziemię chełmińską i Pomorze Gdańskie otrzymali jako „wieczystą jałmużnę” króla polskiego. Kazimierz zachowuje tytuł „pana” Pomorza.
Wielka wojna 1409-1411
Po śmierci Kazimierza Wielkiego na tron Polski wstępuje Ludwik Węgierski, a następnie jego córka Jadwiga. Jadwiga poślubia władającego pogańską Litwą księcia Władysława Jagiełłę, który zostaje królem Polski. Unia polsko-litewska zagrażała panowaniu Krzyżaków nad Bałtykiem, oznaczała chrzest Litwy, a tym samym odbierała zakonnikom powód do ataków zbrojnych na pogański kraj. Do wybuchu wojny przyczyniło się powstanie ludności przeciw Krzyżakom na Żmudzi (na podstawie umowy z 1404 roku Witold odstąpił Żmudź Krzyżakom), które wybuchło w 1409 roku i pomoc wojsk polsko-litewskich udzielona powstańcom.
Zimą 1409/1410 zarówno Krzyżacy, jak i strona polsko-litewska poświęcili na przygotowania do wojny. Zakonnicy ściągali z całej zachodniej Europy rycerstwo, w celu wzięcia udziału w krucjacie przeciw Polsce i Litwie, zaś Jagiełło zbierał wojska polskie i litewskie, a także zastępy ruskie i tatarskie oraz oddziały lenników (głównie z Mazowsza). Działania zbrojne rozpoczęły się w czerwcu 1410 roku. Król polski wojska skoncentrował pod Czerwińskiem, gdzie miały się przeprawić przez Wisłę i połączyć z oddziałami z Wielkiego Księstwa Litewskiego. Połączone armie skierowały się w stronę Malborka. Wielki mistrz skoncentrował swoje wojska pod Świeciem, przewidując atak na Pomorze Gdańskie.
Bitwa pod Grunwaldem
Wojska obu stron spotkały się na polach grunwaldzkich 15 lipca 1410 roku. Polsko-litewskie oddziały były bardziej liczne – około 30 tysięcy, w porównaniu do 20 tysięcy rycerzy walczących po stronie Zakonu, jednak większość to oddziały lekkozbrojne, które po przeciwnej stronie miały natrafić na ciężkozbrojnych rycerzy (posiadali także artylerię i piechotę).
Bitwa trwała jeden dzień. Jagiełło, stosując tatarski zwyczaj, nie brał osobiście udziału w walce, obserwując jej przebieg wraz z oddziałem przybocznym z pobliskiego wzgórza. Bitwa rozpoczęła się od ataku prawego skrzydła polsko-litewskiej armii dowodzonej przez Witolda (wojska litewskie i ruskie) na na artylerię i piechotę krzyżacką. Witoldowi udało się mu rozbić krzyżacką piechotę, jednak musiał wycofać się przed atakiem ciężkiej jazdy.
Kiedy wojska krzyżackie wróciły z pościgu za Litwinami, okazało się, że lewe skrzydło wojsk polskich bierze górę nad siłami zakonnymi. W związku z tym doszło do uderzenia 16 chorągwi krzyżackich z Urlykiem von Jungingenem na ich stanowiska, jednak Polakom udało się odeprzeć ten atak. Ponowny atak Litwinów i wojsk polskich doprowadził do zepchnięcia Krzyżaków i rozbicia ich armii. W starciach zginął między innymi wielki mistrz i kwiat zakonnego rycerstwa. W pogoni za uciekającymi wojska polsko-litewskie zdobyły tabor nieprzyjaciela. Bitwa zakończyła się późnym popołudniem.
Znaczenie
Główne znaczenie bitwy pod Grunwaldem to zniszczenie militarnej potęgi Zakonu Krzyżackiego, który już nigdy nie powrócił do dawnej świetności. Politykę ekspansywną musiał zmienić na politykę defensywną. Mimo wielkiego militarnego sukcesu Polski nie został on przekuty na zyski polityczne i nie zakończył wojny. Mimo iż wiele miast, łącznie z Gdańskiem, otworzyło swoje bramy przed zwycięskimi wojskami, nie udało się zdobyć stolicy krzyżackiego państwa – Malborka (pomimo długotrwałego oblężenia). Krzyżacy wkrótce rozpoczęli krwawa pacyfikacje zwolenników Jagiełły. Zakon nie przestał być uznawanym przez papiestwo i cesarstwo graczem na arenie międzynarodowej. Cesarz Zygmunt Luksemburczyk zagroził nawet wojną Jagielle.
1 lutego 1411 roku został zawarty pokój toruński (I pokój toruński). Wśród zapisów Żmudź przyznano dożywotnio do Litwy (do śmierci Jagiełły i Witolda), a ziemia dobrzyńska „na zawsze” do Polski. Postanowiono również o wymianie jeńców oraz odszkodowaniu krzyżackim dla Polski.
W 1411 roku brak rozstrzygnięć w sądach arbitrażowych spowodował, że wojska polskie zaatakowały Zakon. Krzyżacy unikali walki w polu, broniąc jednak miast i zamków. Polacy skupili się na niszczeniu wsi i plonów (stąd nazwa - „wojna głodowa”). W latach 1419, 1420, 1422 wojska polskie ponownie wkraczały do Prus. Ostatnia wyprawa skończyła się zawarciem pokoju w Melnie (1422). Krzyżacy zatrzymali Pomorze oraz ziemie chełmińską i michałowską. Polsce przypadła Nieszawa, Orłowo i Murzynowo na Kujawach, zaś Litwa uzyskała rezygnację Zakonu ze Żmudzi oraz dostęp do Morza Bałtyckiego. Ustalona traktatem granica przetrwała do 1919 roku, a obecnie nawiązuje do niej część granicy województwa warmińsko-mazurskiego. Ludność pruska otrzymała prawo wypowiedzenia posłuszeństwa Krzyżakom w przypadku, gdyby wszczęli wojnę przeciwko Polsce.
W 1415 roku na soborze w Konstancji (1414-1418) Krzyżacy wystąpili przeciw Litwie, oskarżając ją o pozorne przyjęcie chrześcijaństwa, zaś Polsce zarzucali popieranie pogan. W imieniu polskiej delegacji, której przewodził arcybiskup Mikołaj Trąba, wypowiadał się rektor krakowskiego uniwersytetu – Paweł Włodkowic, który udowadniał, że zbrojna próba chrystianizacji Litwy przez Krzyżaków nie dała żadnych rezultatów – dopiero pokojowy związek z Polską umożliwił chrzest Litwy. Wygłosił on traktat: „O władzy papieża i cesarza nad niewiernymi”, w którym nawoływał do nawracania na chrześcijaństwo na drodze pokojowej, a także przyznał prawo poganom do obrony kraju. Podzielił wojny na sprawiedliwe (w obronie) i niesprawiedliwe (zaborcze). Przemowa ta świadczyła o wysokim poziomie polskiej kultury i nauki, zmieniając negatywna opinię o Polsce na Zachodzie).
W 1435 roku zawarto pokój w Brześciu Kujawskim, którego warunki były gwarantowane przez szlachtę pruską i szlachtę polską. Szlachta pruska miała prawo wypowiedzieć Krzyżakom służbę – gwarancje społeczne.
Wojna trzynastoletnia z Zakonem Krzyżackim 1454-1466
Przyczyny
W połowie XV wieku dochodzi do zbliżenia pomiędzy szlachtą pruską i polską. Krzyżacy, posiadając wojsko zaciężne, musieli wydawać na nie duże kwoty, dlatego między innymi prowadzili uciążliwą dla mieszkańców politykę fiskalną (fiskalizm). Podatki uderzały również w miasta, które cierpiały także z powodu krzyżackiej polityki celnej hamującej rozwój handlu z Polską. Zakon w ówczesnej Europie staje się instytucją anachroniczną, co powoduje jego powolny rozkład jego struktur.
W 1440 roku na terenie państwa krzyżackiego powstaje Związek Pruski – organizacja skupiająca szlachtę i mieszczan z pruskich oraz pomorskich. Spory z Zakonem doprowadziły do rozwiązania związku przez cesarza i klątwy rzuconej przez papieża na jego członków. W 1454 roku, na przełomie lutego i marca, jej członkowie rozwiązanego Związku Pruskiego rozpoczynają zbrojne powstanie i zwracają się do Kazimierza Jagiellończyka o włącznie całych Prus do korony na zasadach autonomicznych. 6 marca 1454 roku Kazimierz wydaje akt inkorporacji (wcielenia) Prus krzyżackich i Pomorza do Polski. Kazimierz Jagiellończyk wypowiedział również Krzyżakom wojnę. Litwa pozostała w wojnie neutralna.
Przebieg
Zebrane w obozie w Cerkwicy pospolite ruszenie z Wielkopolski, które miało wziąć udział w wojnie przeciw Zakonowi uzależniło akcję zbrojna od wydania nowych przywilejów przez Kazimierza Jagiellończyka. Król uległ ich żądaniom i nadał szlachcie wielkopolskiej przywileje w Cerkwicy, które następnie zostały rozciągnięte na całą szlachtę w Nieszawie.
18 września 1454 roku następuje klęska polskiego wojska – źle wyszkolonego i niekarnego pospolitego ruszenia – pod Chojnicami. Równocześnie klęskę pod Malborkiem ponoszą oddziały pruskie. Krzyżacy systematycznie odzyskują zamki, jednak coraz bardziej uwidacznia się problem braku pieniędzy na opłacenie wojsk zaciężnych. W 1457 obecna w Malborku załoga czeska sprzedaje Polsce zamek. Jagiellończyk za pieniądze od pruskich i pomorskich miast organizuje armię zaciężną.
W 1461 roku ostatecznie wojska polskie wkraczają do Malborka. Rok później dochodzi do bitwy pod wsią Świecino nad jeziorem Żarnowieckim. Piotr Dunin – podkomorzy sandomierski, dowodzący wojskami zaciężnymi odnosi sukces nad zakonnikami. W 1463 roku Krzyżacy ponoszą klęskę na morzu – nad Zalewem Wiślanym flota Gdańska i Elbląga rozbija flotę krzyżacka. Zdobycie Chojnic i odcięcie Krzyżaków od wojsk spieszących z pomocą z Europy Zachodniej ostatecznie przechyliło zwycięstwo na polską stronę.
Skutki
19 października 1466 dochodzi do zawarcia pokoju w Toruniu (II pokój toruński). Na jego mocy do Polski przyłączono z zachowaniem autonomii Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską, michałowską, malborską (Malbork, Elbląg), biskupstwo warmińskie (Prusy Królewskie). Pozostała część państwa zakonnego ze stolicą w Królewcu pozostała w rękach krzyżackich jako lenno polskie. Każdy kolejny wielki mistrz Zakonu zmuszony był składać królowi polskiemu hołd, ograniczono prowadzoną przez niego politykę zagraniczną, a także zobowiązano do wspierania militarnego w wojnach prowadzonych przez króla polskiego. Warunkiem, który nie został wypełniony było prawo wstępu do Zakonu Polakom, które miało służyć polonizacji struktur krzyżackich.
Pomorze Gdańskie uzyskało szeroki zakres autonomii; m.in.: własny sejm, system podatkowy, dostęp do urzędów miejscowej szlachcie i mieszczaństwu. Możliwość nieskrępowanego handlu przez Gdańsk umożliwiła szybki rozwój gospodarczy Polski.
W latach 1478-1479 dochodzi do kolejnego konfliktu zbrojnego z Krzyżakami, spowodowanego wmieszaniem się ich do konfliktu polsko-czesko-węgierskiego dotyczącego sukcesji na tronie czeskim. Wojna księża (wojna popia) wybuchła, gdy na biskupstwo warmińskie powołany został wbrew woli króla Kazimierza Jagiellończyka Mikołaj Tungen, pragnący obalić zasady II pokoju toruńskiego. Popierali go Krzyżacy, którzy w 1478 roku zajęli m.in. Brodnicę i Chełmno, oraz król węgierski Maciej Korwin. Wojska polskie zajęły z kolei Kwidzyn, Ornetę, Pieniężno i Frombork, pustosząc zajmowane ziemie. Ugoda polskiego króla z Korwinem z 1479 roku pozwoliła na powrót do sytuacji wyjściowej, a biskup warmiński musiał ukorzyć się przed Kazimierzem.
Dowiedz się więcej
1 Panowanie Augusta II Mocnego (1697-1733)
2 Panowanie Kazimierza Jagiellończyka (1447-1492)
3 Panowanie Bolesława Chrobrego
2 Panowanie Kazimierza Jagiellończyka (1447-1492)
3 Panowanie Bolesława Chrobrego
Komentarze
artykuł / utwór: Konflikty polsko-krzyżackie XIV-XV wiek
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)