klp.plPierwszą próbę stworzenia własnego państwa Krzyżacy podjęli w południowo-wschodnim Siedmiogrodzie w roku 1211, dokąd sprowadził ich król węgierski Andrzej II, aby bronili granic przed plemionami Połowców. Ich dążenia spowodowały usunięcie zakonu z Węgier (1224-1225). Prawdziwy rozwój zakonu nastąpił za panowania czwartego mistrza - Hermana von Salza (1209-1239). Potrafił on wykorzystać każdą okazję, aby uzyskać od cesarza i papieża prawa i przywileje dla Zakonu. Za jego rządów Krzyżacy rozszerzyli swoje wpływy i rozpoczęli budowę państwa zakonnego nad Bałtykiem.
| 28 grudnia 1233 roku wielki mistrz krajowy Hermann von Salza i mistrz krajowy Hermann Balk wystawili dokument lokacyjny dla Chełmna, który jednocześnie dotyczył Torunia. Dokument ten nazywany jest pierwotnym przywilejem chełmińskim. Krzyżacy tworząc słynne prawo chełmińskie wykorzystali elementy prawa magdeburskiego, węgierskiego i flamandzkiego. Jego mocą Chełmno było przewidziane jako miasto stołeczne (civitas metropolitana) dla całej prowincji, a w przyszłości całego państwa zakonnego. Niezwykle nowoczesny przywilej chełmiński stanowiący swego rodzaju konstytucję, regulował wszystkie sfery życia społeczno - gospodarczego i politycznego miasta. Stwarzał dla mieszkańców doskonałe warunki do rozwoju i życia. Był fundamentem ich bogactwa, wspaniałego rozkwitu rzemiosła, handlu, architektury i sztuki, a także niezależności gospodarczej i sądowniczej. W przywileju tym Zakon Krzyżacki m.in. zwalniał całą ziemię chełmińską od wszelkiego cła, dawał prawo wyboru sędziego, określał zasady bicia monety czy też wprowadził zasadę dziedziczenia dla obu płci. Mocą przywileju chełmińskiego lokowanych było od średniowiecza do końca XVIII w. aż 225 miast oraz 1364 wsie i wszelkiego rodzaju osady. |
Polscy książęta nie radzili sobie z najazdami plemion pruskich na ich terytorium. Konrad Mazowiecki – syn Kazimierza Sprawiedliwego – pragnął zająć tron krakowski, jednak ciągłe napaści Prusów uniemożliwiały mu dążenie do zwiększenia władzy. Pragnął powierzyć obronę Mazowsza powołanego po to by walczyć z poganami Zakonowi Krzyżackiemu. Konrad w 1226 roku nadał Krzyżakom przygraniczną ziemię chełmińską (zachowując do niej prawa zwierzchnie), opanowaną przez Prusów. W zamian za to Krzyżacy mieli podbić i schrystianizować Prusy.
Krzyżacy umocniwszy się zdecydowali się na otwarty konflikt z Konradem i wymusili na nim przyznanie ich posiadłości pełnej samodzielności. Z 1230 roku pochodzi słynny „falsyfikat kruszwicki”, mówiący, że książę Konrad Mazowiecki nadał Zakonowi całą ziemię chełmińską. Dzięki temu dokumentowi uzyskali od cesarza Fryderyka II potwierdzenie dokumentu, w myśl którego z ziemi Prusów i ziemi chełmińskiej miało powstać księstwo podległe cesarzowi i podlegające Krzyżakom.
| Nadanie Krzyżakom Ziemi Chełmińskiej W imię świętej i niepodzielnej Trójcy. Ja Konrad, z Bożego miłosierdzia książę Mazowsza i Kujaw (...) podaję do wiadomości, że z uwagi na nagrodę niebieską i zbawienie duszy mojej oraz dla obrony wiernych, za zgodą Agafii, żony mojej, i synów mych Bolesława, Kazimierza i Ziemowita i Ziemomysła, nadałem Marii św. i braciom Zakonu Niemieckiego całe terytorium chełmińskie niepodzielne ze wszystkiemu przynależnościami od tego miejsca, gdzie Drwęca opuszcza granice Prus, wzdłuż rzeki aż do Wisły, a Wisłą aż do Ossy i biegiem Ossy aż do granic Prus, na wieczyste posiadanie z całym pożytkiem i wszelką wolnością... Obiecałem tez, że gdyby ktokolwiek pomienionym braciom czynił przeszkody w posiadaniu tez ziemi, to ja z całą mą potęgą będę ich bronił. Owi zaś bracia przyrzekli też mnie i wszystkim moim dziedzicom, że z całą wiernością wraz z nami walczyć będą każdego czasu stosownie do woli Bożej i wedle swej możności przeciw wrogom Chrystusa i naszym, mianowicie przeciw wszystkim poganom (a czynić to będą) bez jakiegokolwiek podstępu lub fałszu, nawet gdyby tylko jeden z nich pozostał przy życiu. |
Organizacja Zakonu
Hierarchia władzy u Krzyżaków była taka sama jak w innych zakonach rycerskich tego okresu. Do struktury zakonnej należeli: bracia, kapłani, półbracia (bracia służebni) oraz hospites (goście). Ziemie krzyżackie dzieliły się na komturie, a te na tzw. bajliwaty, które z kolei składały się z konwentów (12 rycerzy i 6 kapłanów). Na czele Zakonu stał wielki mistrz, wybierany spośród braci-rycerzy na okres dożywotni. Wszyscy członkowie zobowiązani byli do bezwzględnego posłuszeństwa, choć władza wielkiego mistrza nie była absolutna. W najważniejszych dla Zakonu sprawach musiał on kierować się postanowieniami kapituły generalnej, która zbierała się co roku w siedzibie głównej zakonu.
Siedziby zakonników stanowiły zamki. W większości powstały one w drugiej połowie XIV w. i były ważnym elementem w systemie militarnym państwa krzyżackiego. Zgodnie z charakterem zakonu łączyły funkcje klasztoru z funkcjami militarno-obronnymi. Zazwyczaj składały się z dwóch części, tzw. obwodów: właściwego zamku - domu zakonnego i podzamcza - dworu gospodarczego. Zamek właściwy budowany na planie kwadratu lub prostokąta, na fundamencie i podmurówce z kamieni polnych, mieścił pomieszczenia mieszkalne, gospodarcze i magazyny. Podstawowym elementem fortyfikacyjnym budynku zamkowego były silne, ceglane mury zewnętrzne o niewielu oknach i wąskich strzelnicach. Tylko kaplica i refektarz (czyli sala jadalna) miały duże gotyckie okna. Najbardziej okazałą formą zamku krzyżackiego są fortyfikacje w Malborku - główny dom zakonu, siedziba wielkiego mistrza i władz zakonu.
Podbój Prus 1230-1283
Po otrzymaniu zgody na chrystianizację Krzyżacy rozpoczynają podbój Prus. Podbój trwał w latach 1230-1283. W 1230 roku Krzyżacy rozpoczęli walkę zbrojną przeciw Prusom. W pierwszej fazie umocnili się na terenie ziemi chełmińskiej, skąd atakowali kraj Pomezanów przy udziale rycerstwa niemieckiego. W ciągu dziesięciu lat Krzyżacy opanowali Prusy Górne. Na podbitych terenach zakonnicy wznosili zamki warowne i osadzali tam załogę pod dowództwem komtura (m.in. Kwidzyń, Elbląg, Frombork). W 1233 roku Zakon Krzyżacki wchłonął część zakonu dobrzyńskiego. W 1237 roku nastąpiło połączenie Krzyżaków z Zakonem Kawalerów Mieczowych, którzy swe siedziby mieli nad północnym Bałtykiem (od Prusów oddzielał ich teren zajmowany przez Żmudzinów). Książę pomorski Świętopełk zrozumiał wówczas niebezpieczeństwo grożące ze strony Krzyżaków i poparł wybuch powstania pruskiego, wypowiadając wojnę Zakonowi w 1242 roku. System zamków obronnych zbudowanych w tym czasie przez Krzyżaków oraz pomoc rycerstwa niemieckiego, spowodowały, że Świętopełk poniósł klęskę zakończoną podpisaniem układu w Dzierzgoniu. Po ugruntowaniu władzy na dotychczasowych terenach, Krzyżacy przystąpili do podboju dalszych ziem. Z pomocą Zakonowi pospieszył król czeski Otokar II, na którego cześć nazwano nowo założone miasto – Królewiec.
W 1260 roku Prusowie zerwali się po raz kolejny do powstania. Mimo początkowych sukcesów powstanie upadło. W 1283 roku skończył się podbój ziem pruskich, a Krzyżacy stworzyli własne państwo nad Bałtykiem. Po zakończeniu przez Zakon podboju Jaćwieży o zdobyte ziemie toczyły się walki z Litwą. Ostateczna granica została ustalona dopiero 27 września 1422 roku nad jeziorem Melno.
W 1308 roku Krzyżacy zajmują Gdańsk, a do końca 1309 roku całe Pomorze Gdańskie. W 1309 roku dochodzi do przeniesienia stolicy Zakonu z Wenecji do Malborka.
Dowiedz się więcej
1 Panowanie Bolesława Chrobrego
2 Osadnictwo na prawie niemieckim w średniowiecznej Polsce
3 Sprawa polska na kongresie wiedeńskim
2 Osadnictwo na prawie niemieckim w średniowiecznej Polsce
3 Sprawa polska na kongresie wiedeńskim
Komentarze
artykuł / utwór: Powstanie i rozwój państwa krzyżackiego w Prusach
Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)