Seniorat w dziejach Polski średniowiecznej

Rządy Władysława II Wygnańca (1138-1146)

Na załamanie się senioratu Władysława II Wygnańca wpłynęła polityczna sytuacja wewnętrzna. Sytuacja po objęciu władzy przez Władysława nie sprzyjała mu. Między nim a młodszymi braćmi panowały nieprzyjazne stosunki, dlatego pragnął zwiększyć swoją władzę. Możni popierali jednak juniorów i zachowanie postanowień testamentu Krzywoustego. Kiedy Władysław kazał uwięzić i oślepić wojewodę Piotra Włostowica wszyscy się od niego odwrócili, a arcybiskup rzucił na niego klątwę. Otwarty konflikt wybuchł po śmierci wdowy po Bolesławie Krzywoustym – Salomei. Rozpoczęła się wówczas wojna domowa, w wyniku której Władysław został wygnany z kraju 1146 roku. Udał się na dwór cesarski, gdzie domagał się sprawiedliwości. Seniorem, po tym jak Władysław opuścił kraj, zostaje Bolesław Kędzierzawy.

Rządy Bolesława Kędzierzawego (1146-1173)

W obronie Władysława Wygnańca występuje cesarz Fryderyk I Barbarossa i w 1157 roku najeżdża na Polskę docierając do Poznania. W tym samym roku w Krzyszkowie Bolesław Kędzierzawy uznaje zwierzchnictwo niemieckie nad całą Polską – składa hołd lenny i płaci wysoki okup. Synowie Wygnańca uzyskali prawo powrotu na Śląsk, co nastąpiło w 1163 roku (Mieszko Plątonogi, Bolesław Wysoki). Rządy Mieszka III Starego (1173-1177)

Mieszko III Stary prowadził politykę centralistyczną i politykę fiskalizmu. Dążył do centralizacji władzy i skrupulatnie egzekwuje pobór podatków. Do Krakowa przybywa wraz z możnymi z Wielkopolski i im przydziela najważniejsze funkcje w państwie, co nie podoba się mieszkańcom grodu Kraka.

Wincenty Kadłubek o złamaniu senioratu: spiskowali na zgubę księcia, ucisk zwiększają przez krzywdy, mnożą krzywdy przez ucisk. Ta okoliczność była powodem nieubłaganej nienawiści do księcia. (...) Przeto pierwsi panowie dzielnicy i doradcy potajemnie naradzają się ze sobą. Hańba jest mówili, uchodzić za buntowników, lecz większą hańbą jest okazać się tchórzem. Nie godzi się, aby wolny był sługą, jeszcze większą niegodziwością jest wystawianie królowej dzielnic jak nierządnicy na zhańbienie.

Rządy Kazimierza Sprawiedliwego (1177-1194) – załamanie senioratu

Wybór Kazimierza Sprawiedliwego na seniora przez możnych był w istocie złamaniem idei senioratu (nie był najstarszym z Piastów). W 1180 roku dochodzi do zatwierdzenia władzy Kazimierza na zjeździe w Łęczycy, jednak tylko na obszarze Małopolski – dzielnica senioralna ulega więc rozpadowi. Władca za czasów swego panowania wydaje pierwszy generalny przywilej dla Kościoła tzw. przywilej ius spoli – polega on na rezygnacji księcia z prawa do majątku ruchomego po zmarłym biskupie. Kościół otrzymuje także większy wpływ na wybór władców.

Rządy Leszka Białego

Po Kazimierzu Sprawiedliwym możni panowie krakowscy sami pragną decydować o obsadzeniu tronu i na seniora wybierają młodocianego syna Kazimierza Sprawiedliwego – Leszka Białego. Walki o tron krakowski pomiędzy Leszkiem Białym a Mieszkiem III Starym trwały przez kilka kolejnych lat. W 1202 roku, po śmierci Mieszka Starego, poparcie możnowładztwa umożliwiło Leszkowi Białemu pozostanie na tronie krakowskim. Używał tytułu „księcia całej Polski”, ale w rzeczywistości nie miał wpływu na poczynania innych książąt i prowadzoną przez nich politykę. W wyniku tego książę krakowski przestał być zwierzchnikiem całej Polski. W 1227 roku dochodzi do zjazdu synów piastowskich w Gąsawie. Na spotkaniu są obecni m.in. Leszek Biały, Władysław Plątonogi, Konrad Mazowiecki, Henryk Brodaty. W wyniku napaści księcia wielkopolskiego Władysława Odonica i Świętopełka ginie Leszek Biały, a Henryk Brodaty zostaje ciężko ranny.

Od czasów rządów Leszka Białego każdy z książąt stawał się niezależnym panem w swojej dzielnicy, zaś umierając, swą ziemie przekazywał potomkom w linii męskiej. Poszczególne ziemie stały się odrębnymi dziedzictwami kilku linii Piastów. Polska na przełomie XII i XIII wieku stała się luźnym związkiem kilku dzielnic. W 1200 roku było ich sześć, pół wieku później dziewięć, zaś około 1280 roku aż dwadzieścia (w tym jedenaście na Śląsku). Rozdrobnieniu nie uległa jedynie ziemia krakowska, która wraz ziemią sandomierską przez większą część XII i XIII wieku pozostawała w ręku tego samego władcy.

Immunitety

W 1210 roku Kościół zdobywa prawo do nadawania immunitetów (synod w Borzykowej). Odtąd książę traci prawo nominacji biskupów – wyboru dokonywały kapituły katedralne. W 1215 roku Kościół uzyskuje immunitet sądowy i ekonomiczny (zaczyna obowiązywać inne od prawa świeckiego - prawo kanoniczne - zbiór zasad obowiązujący w Kościele katolickim), co stało się podstawą niezależności Kościoła katolickiego od państwa w Polsce. W procesie zdobywania immunitetów decydującą rolę odgrywa arcybiskup Henryk Kietlicz. Po uzyskaniu immunitetów Kościół wspiera tendencje zjednoczeniowe. Innym pozytywnym elementem otrzymania praw przez Kościół był rozwój administracji, kultury, piśmiennictwa, literatury, architektury itp.. W kolejnych latach możni panowie i rycerstwo, często za przychylność dla danego księcia w drodze specjalnych przywilejów także otrzymali zwolnienia z uciążliwych obowiązków na rzecz państwa. Część danin, które wcześniej należały się księciu przypadały teraz panom wsi i gruntów, co między innymi poprawiło los chłopów.

Dowiedz się więcej

1 Panowanie Władysława Hermana (1079-1102)
2 O kształt granic II Rzeczypospolitej
3 Panowanie Bolesława Śmiałego (1058-1079)

Komentarze
artykuł / utwór: Seniorat w dziejach Polski średniowiecznej

Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)

Imię:
E-mail:
Tytuł:
Komentarz:

Historia Polski / Seniorat w dziejach Polski średniowiecznej